Blog 2.0

Anno 2019 ontkent niemand dat er tussen 1945-1950 misdaden zijn begaan door Nederlandse militairen, maar in de beeldvorming lijken Indonesiërs inmiddels de enige slachtoffers. De erkenning van het leed van (Indische) Nederlanders staat in schril contrast met de wijze waarop Indonesisch slachtofferschap gehoor vindt. Nederlandse slachtoffers blijven stuiten op een muur van onbegrip en ontkenning.

Ook mijn moeder heeft ooit voor een commissie gezeten waar ze moest vertellen wat haar was overkomen. Ze hoopte in aanmerking te komen voor een aanvulling op haar bijstandsuitkering in het kader van de Wet uitkeringen burger-oorlogsslachtoffers 1940-1945 (Wubo). Mijn moeder was een zogeheten ’buitenkamper’; omdat zij van moederszijde ’inlandse’ grootmoeders had, kon zij buiten de kampen blijven.

Door de oorlog was in Indië hongersnood ontstaan. De niet-geïnterneerde blanken - Duitsers, Zwitsers, Italianen - hadden geen middelen van bestaan anders dan via ruilhandel. Mijn moeder fungeerde in die informele handel vaak als koerier. Steeds lag daarbij ontdekking door de Kempeitai (de Japanse Gestapo) op de loer.

Een keer stapte ze uit de trein en zag dat een razzia gaande was op het perron. Mensen moesten tonen wat ze bij zich hadden en werden afgeranseld als er verboden waar bij hen werd aangetroffen. Ze werd niet gefouilleerd, maar hield er wel een levenslange angst aan over voor het openbaar vervoer.

Na de overgave van Japan brak de onafhankelijkheidsstrijd aan, de Bersiap. Mijn moeder moest enkele keren vluchten voor met bamboesperen en kapmessen gewapende Indonesiërs. In Batavia kwam ze te werken bij de inlichtingendienst van het KNIL. Daar kwamen de foto’s en verslagen binnen van moordpartijen onder (Indische) Nederlanders, Chinezen, Ambonezen en van sympathie met de Hollanders verdachte Indonesiërs. Ze waren vaak getjintjangd, in stukken gehakt.

Mijn moeder is overleden in een verzorgingshuis in Diemen waar ze niet naast het tuinraam wilde zitten, want in de struiken kon wel een sluipmoordenaar zitten. Soms zat ze te rillen van angst omdat ze bang was dat ze naar Indië zou worden teruggestuurd.

Mijn vader, ook een Indische Nederlander, die bij het KNIL zat, kwam in een ’Jappenkamp’ terecht. Hij overleed twee jaar nadat hij vervroegd met pensioen was gegaan. In zijn nalatenschap vond ik papieren van een uitkeringsarts. Daarin stond iets over de ontberingen die hij moest ondergaan in het kamp: mishandelingen, beri beri, dysentrie. Volgens zijn tweede vrouw leed hij die laatste twee jaar aan nachtmerries, vaak over de Bersiap. Erover praten wilde hij niet.

Mijn moeder moest voor de Wubo-commissie vertellen wat haar tijdens de oorlog was overkomen. Voordat de aanvraagformulieren helemaal waren ingevuld en uiteindelijk na lang doorvragen, was er ook uitgekomen wat ze tot dan toe nooit had verteld. Een verhaal dat hoort bij alleenstaande, jonge en mooie vrouwen en vijandige, jonge soldaten tijdens een oorlog. Na die eerste vernedering en de vernedering van het vertellen aan vreemden, volgde de derde, toen de keurig geklede, Hollandse heren op leeftijd na beschaafd te hebben geluisterd, zeiden: „Ja, we geloven u, maar het is natuurlijk niet te bewijzen.”

Mijn vader is nooit gecompenseerd voor de gederfde soldij in krijgsgevangenschap. Mijn moeder kreeg geen uitkering van de Wubo. Tegen het licht van de uitspraak van het hof schrijnt dat.

Advocaat Liesbeth Zegveld hoopt dat deze uitspraak de deur opent voor een collectieve regeling voor kinderen van slachtoffers in Nederlands-Indië. Defensie vreest dat de groep die aanspraak maakt op een schadevergoeding steeds groter wordt.

Nederland verzette zich tegen de onafhankelijkheidsverklaring van Indonesië in 1945, waarna militairen met geweld en executies probeerden het koloniale gezag te herstellen. In 1947 vonden op Zuid-Sulawesi (destijds Zuid-Celebes) ’zuiveringsacties’ plaats. Yaseman werd bovendien gemarteld tijdens Nederlands gevangenschap op Oost-Java. Uiteindelijk werd in 1949 de republiek erkend. Nabestaanden en kinderen spanden een rechtszaak aan omdat ze vonden dat ze recht hadden op een schadevergoeding.

De Staat vond dat er sprake was van verjaring, omdat het gaat om gebeurtenissen van ruim zeventig jaar geleden. Op een zeker moment moet je ergens een streep onder kunnen zetten, zo redeneert Defensie, aangezien feiten zoveel jaar na dato niet meer zijn vast te stellen.

Het gerechtshof heeft die bezwaren afgewezen. Het hof vindt dat ’de buitengewone ernst en de grote mate van verwijtbaarheid van het gebruikte geweld verjaring in de weg staan’. Ook stelt het hof dat het weliswaar lastig is om de zaken van de – inmiddels bejaarde – kinderen te bewijzen, maar dat de Staat die problemen vooral aan zichzelf te wijten heeft. Nederland heeft destijds niet gedocumenteerd wie werd doodgeschoten of mishandeld.

Volgens advocaat Geert-Jan Knoops, deskundige internationaal recht, past deze uitspraak in een ontwikkeling. In het (inter)nationale recht accepteren rechters een beroep op verjaringstermijnen door een staat bij ernstige misdrijven steeds minder. „Zo oordeelde de rechtbank Den Haag op 14 september 2011 in de ’Ragawede-zaak’ ook dat een beroep op verjaring voor een deel van de vorderingen moest worden afgewezen.” Die zaak had eveneens betrekking op executies van het KNIL, ditmaal op 9 december 1947 in Ragawede in Indonesië, waarna weduwen en een overlevende een zaak aanspanden. Zij kregen een schadevergoeding.

Nieuw aan de uitspraak is dat nu ook kinderen van slachtoffers door handelen van de Staat in aanmerking komen voor een schadevergoeding. Dat zou de deur kunnen openen naar vergoedingen als gevolg van schade door de slavernij.

Advocaat van de slachtoffers Liesbeth Zegveld is dolblij met de uitspraak. Ze hoopt dat deze uitspraak tot een collectieve regeling voor kinderen van slachtoffers uit Nederlands-Indië leidt. „Voor weduwen bestaat zo’n regeling al. Zij hebben recht op 20.000 euro als ze met een relatief lage bewijsvoering van het leed komen. Het zou chique zijn als ook de kinderen gelijk een beroep op een regeling kunnen doen.” Zegveld denkt dat deze uitspraak deuren kan openen voor schadevergoedingen bij recente gevallen van koloniaal geweld.

De rechtbank moet nu vaststellen of de eisers ook echt een kind zijn van de mannen die in 1947 zijn geëxecuteerd. Zij krijgen dan een vergoeding voor de kosten van levensonderhoud voordat ze volwassen waren, maar geen smartengeld, bepaalde de rechtbank eerder. Het hof liet dat in stand. In de zaak van de inmiddels overleden Yaseman was de Staat al schadeplichtig gesteld door de rechtbank. Het hof bekrachtigt dat nu. Yaseman heeft 5.000 euro aan smartengeld ontvangen. Defensie kan nog niet zeggen of er beroep wordt aangetekend.