Blog 2.0

Binnenkort komt ons boek uit - geen Indisch boek, gewoon een kijkje in mijn leven 1989 - 1999 met bizarre onthullingen! 

Ellen Hauwert, Henk Harcksen, Lizzy Hardy en Astrid, mijn vrouw, inspireerden mij  -   maar in het bijzonder mijn dochter Avril Lorraine die veel te vroeg heen is gegaan  op haar 45 ste. Zij was het die Mischa aan ons gaf.  - om toch dit boek uit te brengen dat al vanaf 2000 stoffig aan het worden was in de boekenkast van mijn werkkamer.  

Hoe belangrijk de viervoeter is voor ons, dat blijkt wel weer:
Bill en Hillary Clinton, Barack Obama en First lady, prinses Beatrix en Poetin hebben ook zo’n viervoeter die hen als spindoctor, adviseur en vertrouweling bijstaat. Zij weer als een Martin Gaus hun viervoeter willen vertroetelen of als hun eigen kind. 

Politicus Jan Ter Louw is ons reeds voorgegaan met uitbrengen van het boek over zijn viervoeter, ergens na 2001, maar ons manuscript lag er eerder.

Uit ons leven gegrepen en  speelde zich af de periode  1989 – 1999, en

als bevoorrecht mens dit te mogen meemaken.

Het moment dat de wereld aan de vooravond stond van grote innovatieve veranderingen (hervormingen) met een dynamiek van turbulente ontwikkelingen, die mondiale wereldse afstanden overbruggen en doen veranderen, niets is vergankelijker dan deze veranderingen. De voorbode van de globalisering, millennium, de Euro en de  creatieve boekhouding - mallisfestaties  met cijfers-  die tot de kredietcrisis leiden.

Met vele onthullingen en een kijkje in ons leven.

Blikken wij met veel genoegen terug op dit leven, en de vele ontmoetingen van beroemdheden en belangrijke mensen dat al begon in mijn jonge leven met o.a. de  beide presidenten van de republiek Indonesia Soekarno en Soeharto. De laatst genoemde zelfs thuis in Voorburg. Uiteraard laten wij die ontmoetingen de revue passeren. 

Deze confrontaties gingen verder in mijn carrière / mijn bedrijfsontwikkelingen; Serge en Marcel Dassault die een belangrijk rol speelde voor het Nederlandse bankwezen. Later bij de Internationale ontwikkelingen van onze onderneming waar de Multinationals als onze klanten konden beschouwen o.a.: Heineken, HoogovensGroep, Cocal Cola, Nikon, AG (Locheed Comapny) en de vele andere Geo 's die wij assisteren bij de Internationale implementaties zodat deze wereldwijd in staat waren hun vestigingen te beheren / te controleren, die zich in Amsterdam en Amstelveen vestigden.  Bill Gates niet te vergeten op Scala Group Conferentie in Nacka (zweden)  die persoonlijk de hand schudde. 

Dit boek is opgedragen aan Mischa. Mischa is een viervoeter, werd op 8 februari 1989 aan de boulevard geboren in een appartement in Harderwijk. Mischa kwam onverwachts op ons pad via mijn overleden dochter Avril Lorraine, R.I.P. 18-10-1968 / 11-12-2013. Haar  hond Sharon kreeg een pup die later Mischa werd vernoemd.

De leeswijzer.

Om u als lezer niet in verwarring te brengen kent het boek drie verhaallijnen die door elkaar heen lopen. Om die verhalen weer op chronisch volgorde te plaatsen wordt die verbinding gelegd door de figuur  Mischa,  onze viervoeter.

Mischa legt de verbindingen naar  - en in wisselwerking met gebeurtenissen in ons dagelijks leven. Het leven  waar privé leven en werk aan de orde komt.  Het werk weer die unieke momenten kent, en soms naar de unieke momenten worden teruggeblikt. De afbeeldingen en foto’s  weer leiden een eigen leven wel in de tijdgeest die zich toen afspeelde.  

Met de cursieve tekst wordt er uitstapjes (flashbacks) gemaakt met de gebeurtenissen die vaak om de bedrijfsactiviteiten gaat in relatie tot ontwikkelingen die zich toen de samenleving afspeelden van Astrid en mij, er wordt zelfs teruggeblikt naar die hoogtepunten in 1980.

Uiteraard laat ik U niet in het ongewisse daarom de Epiloog, waar Mr. Google van het Internet een kijkje geeft wat er nu anno 2014 allemaal van deze zaken en ontwikkelingen zijn geworden.

Wij wensen  U veel lees – en kijk plezier toe.

U kunt zich nu al intekenen via schwab.hardy@kabelfoon.nl 

Het boek omvat 400 pagina's met vele foto's en afbeeldingen ;  De uitgever bepaald de prijs. Gezien de omvang van het boek zijn de verzendkosten bekend € 6,75.     Het boek komt uit rond 21 april  uit en is te bestellen bij mij uitgever www.Calbona.nl of via bestel@icm-online.nl

De muskaatnoot is een vrucht die groeit aan de muskaatboom (Myristica Fragrans). De muskaat-noot is ovaal van vorm en ongeveer 2,5 cm lang. De noot is zeer hard en daarom uitsluitend in geraspte vorm (nootmuskaat) te gebruiken. In de levensmiddelen-industrie gebruikt men liever de muskaatolie dan het poeder. De olie houdt haar smaak langer vast (ook bij hoge temperaturen). Foelie is eveneens afkomstig van de muskaatboom en is in feite de gedroogde zaadmantel (vlies) van de   muskaatnoot.  Op  de   eerste 

Vruchtvlees en om de noot de rode zaadrok (foelie) en de zwarte schil die niet wordt gebruikt.

foto (hiernaast) zijn duidelijk de verschillende verschijningsstadia van de muskaatnoot te zien. Het vlies van de muskaatnoot verliest bij het drogen zijn dieprode kleur.

Nootmuskaat en foelie waren al in de Middeleeuwen in Europa erg gewild. Zij dienden als smaak-versterker en werd toen ook ingezet als medicatie bij diarree, waterzucht, huiduitslag en slechte adem. De muskaatboom is een altijd groene boom en er zijn mannelijke en vrouwelijke bomen, waarbij deze laatste de vruchten draagt. De vruchten worden met lange stokken met haken uit de bomen getrokken en daarna van vruchtvlees en foelie ontdaan. De foelie wordt hierbij afzonderlijk gedroogd. De noten worden vervolgens in de dop gerookt en tenslotte gedroogd. Na zes weken worden ze uit de dop geklopt en gesorteerd. Tenslotte worden ze gekalkt om de noten tegen insecten te beschermen en om eventueel kiemen tegen te gaan. De foelie wordt, nadat deze is gedoogd, gewalst en gesorteerd.

Illustratie uit Amboinsche Kruidboek door G.E. Rumphius, Amsterdam 1741. Boek II, tabula IV.

Omstreeks het jaar 1600 werd   de muskaatboom voornamelijk op de Banda eilanden aangetroffen; eigenlijk een zeer klein gebied, in grootte vergelijkbaar met onze Waddeneilanden. Nootmuskaat en foelie behoren tot de zogenaamde “fijne specerijen”, die hoog op de verlanglijst van de VOC stonden. Met lokale stamhoofden werden exclusieve leveringscontracten afgesloten, waarmee geprobeerd werd om de concurrentie een spaak in het wiel te steken. Toen dat mislukte, werd de levering met geweld afgedwongen. In 1621 waren alle Banda eilanden veroverd    en    was    de    lokale

Vrucht van de muskaatboom

bevolking gedood door gevechts-handelingen, geëxecuteerd, door honger omgekomen, verbannen of gevlucht. De productie van de muskaat werd daarna opnieuw opgestart. Het met muskaat-bomen begroeide maar ontvolkte gebied werd in zogenaamde “perken” verdeeld en in erfpacht gegeven aan particulieren, die perkeniers werden genoemd. Zij mochten de noten en de foelie uitsluitend aan de VOC leveren. De perken werden onderhouden door “perkhorigen” die als slaven geronseld werden uit alle delen van Zuidoost-Azië. Om de prijs te beheersen en kunstmatig hoog te houden, werden op alle eilanden buiten Banda de muskaatbomen gekapt. Hierdoor was wereldwijd een monopolie gerealiseerd.

Nootmuskaat wordt traditioneel gebruikt bij het kruiden van groenten, zoals sperziebonen, bloemkool, spruiten of asperges. Tevens wordt het gebruikt in het kruidenmengsel dat gebruikt wordt om koek en gebak en met name speculaas z’n smaak te geven. En hele kleine hoeveelheid is dan reeds voldoende omdat nootmuskaat een zeer sterk overheersende specerij is.

Vroeger werd nootmuskaat beschouwd als een middel dat spontane abortus teweeg kon brengen, maar bij normaal gebruik in de keuken is het absoluut veilig. Wel is het aan te raden om gebruik tijdens zwangerschap zoveel mogelijk te matigen, aangezien het bij royaal gebruik de prostaglandine-productie remt en bovendien een hallucinogeen bevat dat bij gebruik in grote hoeveelheden de foetus mogelijk schade kan toebrengen (Wikipedia).

Foelie wordt in de Nederlandse keuken vooral gebruikt bij het stoven van vlees (rund en lam) en in tal van soepen. Ook in kruiden-mengsels zoals bijvoorbeeld voor speculaas vindt foelie toepassing. In Duitsland en Frankrijk wordt foelie voornamelijk gebruikt voor het kruiden van diverse soorten worst. Ook wordt het in allerlei kruidenbitters en likeuren gebruikt als smaakmaker. Het is tevens een belangrijke specerij bij het maken van Bisschopswijn en Glühwein. Foelie bevat de stoffen safrol en methyleugenol. Uit dier-proeven is gebleken dat deze stoffen in hoge concentraties  kankerverwekkend kunnen zijn. Echter bij matig gebruik is nog niet gebleken dat dit ook bij mensen het geval is (Wikipedia).

Muskaatnoot met zaadrok, gedroogd en gedroogde foelie.

In de 17^e en 18^e eeuw was de productie van muskaatnoten en foelie redelijk stabiel, omdat goede en slechte oogsten elkaar met enige regelmaat afwisselden. De VOC hoefde dus geen productie beperkende maatregelen te nemen. De gemiddelde productie per jaar bedroeg 0,5 miljoen pond muskaatnoten en 0,15 miljoen pond foelie. De noten werden in Europa verhandeld voor bijna 5 gulden per pond en de foelie   voor een bedrag van bijna 7 gulden per pond. De inkoop was respectievelijk 5 cent en 40 cent.

In  het  aprilnummer de laatste in deze artikelenserie: kaneel.

Bronnen: het VOC Kenniscentrum, KITLV en Wikipedia.

In de drie eerste epistels die ik voor NICC Magazine geschreven heb over onze muziek, die hier te lande de naam Indo Rock kreeg en wat in de loop der jaren als een betiteling geaccepteerd werd, probeer ik nu te achterhalen wat het was, dat de muziek als onzichtbare bagage met ons werd meegenomen. Onze ouders en voorouders hadden thuis (althans bij velen) altijd al een muziek-instrument  en dat was in veel gevallen een piano. Maar ook de gitaar en andere instrumenten waren populair.

In de jaren ’30, ’40 en ’50 was   de Indische gemeenschap in Indonesië er één waar voor muziek een belangrijke plaats was weggelegd. De meesten hadden een ouderwetse grammofoon of er werden groepjes gevormd die gewoon met elkaar muziek maakten en vaak op huisfuifjes speelden. Er waren ook radio’s die verbinding legden met Nederland en waar natuurlijk ook veel westerse zenders op werden beluisterd. Met name de Amerikaanse muziek en de cultuur die daaraan verbonden was, was binnen die kleine Indische gemeenschap en dan bedoel ik daarmee de plaats en omvang die wij innamen tussen de autochtone bevolking. Deze laatste had ook zijn eigen cultuur, waarin de muziekbeleving eveneens een erg belangrijke factor was. Wie kent niet de Gamelan, Krontjong (die overigens door Portugese FADO was beïnvloed en doorklinkt in de muziek van de Indo’s bij hun latere beoefening van de westerse stijlen.

De westerse muziek was van de kolonialen en hun nazaten; daarnaast hadden de Indonesiërs zelf hun eigen muziekcultuur en de vele stammen en etnische groepen binnen de Indonesische Archipel hadden zelf een hele eigen wijze van muziekbelevenis. Zelfs de Indonesische jeugd werd beïnvloed door de Amerikaanse muziek van de 50er jaren, de Rock & Roll. Ik herinner mij nog dat ik mijn Indonesische vriendjes betrapte op het zingen van liedjes van Elvis Presley, Ricky Nelson, Pat Boon en meer van die artiesten. Toch overheerste de typisch Indonesische muziek in de laatste jaren dat ik er was de andere op de radiozenders. En er ontstonden composities die een mengeling waren van westerse en Indonesische muziek, zoals de vele liedjes die wij nu kennen. Voorbeelden hiervan zijn onder andere: Sepanjang Jalan, papaja, manga pisang jambu en ik weet nog dat PAK Basri (een bekende radio-artiest) met zulke liedjes kwam.

Typisch Indonesische muziek die niet echt bij ons begrepen werd, was opeens toegankelijker door de beïnvloeding van de westerse stijlen, zoals cha cha cha’s, walsen en balads. Het is ook helemaal geen wonder dat die vermenging de Indische gemeenschap door alle stromingen heen heeft gevormd en een eigen identiteit gegeven. Dit heeft geleid tot wat wij hier in Nederland noemen als de “onzichtbare bagage” die wij hebben meegenomen. Beluister je de diverse interpretaties van de bekende bands, dan herken je in grote lijnen die beïnvloeding terug. Natuurlijk was de Indonesische beïnvloeding, wat per slot van rekening ook een deel van ons is, hier ook in aanwezig.

Wat was het waardoor die muziek zo plotseling hier tot bloei kwam en was van zo’n grote invloed    op de ontwikkeling van onze jeugdigen? Onze ouders en voorouders hadden ervoor gezorgd dat wij met muziek werden opgevoed. Het hoorde bij de gezinscultuur. Mijn ouders hadden al een rijk sociaal uitgaansleven met party’s en de daarbij behorende bands en muzikanten. Groepjes en artiesten en voorstellingen van voor de oorlog en de beelden die je van het Amerika van de jaren ’30, ’40 en ’50 ziet als oude nostalgische filmpjes, lijken verdomd veel op die waar mijn ouders het nog over hadden uit hun jeugdjaren.

Muzikant en gitaarbouwer Les Paul

De komst van de Rock & Roll was een belevenis in de tijd van mijn oudere zuster en ook van mij. Bill Hailey met zijn “Rock around the clock” veranderde de generatie tieners tot een generatie van petticoats, coca cola, bubble gum, jeans en pumps. Nog meer veramerikaanst dan ze al waren. Voor die tijd, toen ik amper twee of drie jaar was, klonken Paty Page, Doris Day, Perry Como, Bing Crosby, Frank Sinatra, Tennessee Erney Ford, Nat King Cole, Les Paul en Mary Ford de hele dag door uit de luidsprekers van de radio’s bij ons thuis. De gitaarmerken Gibson, Fender, Washburn, hadden wij in Indonesië al eind jaren ’40 en ’50, dus ook dat was een belangrijk element dat voor de muziekscene hier belangrijk was. We kenden het daar al, lang voor de eerste Fender hier in Nederland z’n intrede deed in de 60er jaren. Het merk Gibson werd al gebruikt op de huisfuifjes van mijn ouders.

Het was niet zozeer de muziekstijl die wij hier mee naar toe namen als onzichtbare bagage, maar veeleer de cultuur waarin die muziek zo’n belangrijke plaats had. Ook speelde zeker mee     dat de heimwee naar Indië er onlosmakelijk mee te maken had en dat er hoe dab ook gewoon weer muziek gemaakt moest worden om dat “tempo doeloe” gevoel voeding te geven als een herbeleving van tijden van zorgeloosheid, jeugdsentiment en het sociale gevoel in Indië. Vooral om met name een balans te vinden tussen de eigen cultuur en die van de Nederlanders hier, waarveel minder belangstelling was om binnen de familiekring ontspanning in muziek te zoeken.

Oude Washburn gitaar in koffer

Het leven in Nederland richtte zich meer op werken en het leven binnenshuis. Sociale contacten waren niet iets dat algemeen gangbaar was. Dit werd door ons Indische mensen met een gastvrij en warmbloedig temperament vaak als kil ervaren. De muziek was er al voordat wij onze eerste stappen in dit kille land zetten; opgesloten in onze harten. Het kon dan ook niet uitblijven dat het zich uitte in beoefening en van daaruit naar buiten komen vanuit onze pensions en huiskamers. Niet de zogenoemde Indo Rock was de oorzaak van de muzikale ontwikkeling hier, maar het was het sociale leven uit de Gordel van Smaragd die zijn voortzetting hier zocht in een andere tijd. De tijd van de immigratie en van gedwongen verhuizing met het achterlaten van heel veel.

Heel veel materiële zaken bleven achter, maar niet onze cultuur,  die zich door geen grens liet tegenhouden. Onze muziek is mee hier naartoe genomen vanuit een verlangen naar herbeleving en heimwee. Een herkenbaar maar onzichtbaar stuk erfgoed als bagage, meegesmokkeld in onze harten om ook hier te beleven wat onze Indische gemeenschap daar heeft laten ontstaan.  

______________________     

Vorige maand schreef ik over mijn drummende zoon Robbie met wie ik nu al een aantal keren heb opgetreden. Voor ons allebei van ongelofelijke waarde, ik besef het al en hij zal het zich later gaan beseffen. Ik ben nu bijna 45 en in 2013 kwam mijn droom uit: een eigen album met nummers die ik samen met mijn Amerikaanse vriend en tekstschrijver Tom R. Lansner,  hebben geschreven. Ik speel al muziek vanaf mijn vierde jaar en ik schrijf al liedjes vanaf dat ik ongeveer 19 ben. ‘Dan heeft het toch wel erg lang geduurd voordat het eerste album verscheen’ hoor ik u zeggen en dat klopt. Ik moet dan ook wel even terug gaan in mijn geschiedenis om dit uit te leggen, en om te verklaren waarom dit album ‘Dashboard Jesus’ een bijzonder verhaal is.

Rosario

Toen ik 19 was ben ik in Diemen op mezelf gaan wonen, ik wilde acteur worden maar werd afgewezen in zowel Amsterdam als Maastricht. Dat was erg pijnlijk, maar ik moest wel wat gaan doen, dus trad ik in de voetsporen van mijn vader, en ging een opleiding volgen als leraar. Studeren bleek toch mijn ding niet te zijn. Rosario kwam  uit de Filippijnen en had al         de Nederlandse nationaliteit toen ik haar ontmoette op die gedenkwaardige dag 27 november 1995 in de Bourbon Street op het Leidseplein in Amsterdam. Ik zong voor haar ‘Cowgirl in the Sand’ van Neil Young en the rest is history.

Rosario is verreweg het meest intelligente mens die ik ben tegengekomen in mijn leven en iemand met een ongelofelijk doorzettingsvermogen. Zij heeft nu al bijna 20 jaar een zeer succesvolle zaak, eigenhandig opgebouwd en sinds 1999 werk ik voor haar. Zij heeft mij zoveel geleerd en geïnspireerd dat ik haar als eerste moet noemen betreft mijn droom die is uitgekomen. Zij heeft iets gepresteerd wat maar voor weinig mensen is weggelegd, ga maar na: je komt uit het arme Filippijnen en bouwt in een vreemd land een zeer succesvolle zaak op. En succesvol is ze tot op de dag van vandaag.

Ik werd 40 jaar in 2009 en Rosario gaf mij een ongelofelijk cadeau. We gingen met z’n tweeën voor 5 dagen naar Nashville. Ik was nog nooit in Amerika geweest en wilde heel graag daar naar toe, en natuurlijk vooral naar Nashville. Ik zal het nooit meer vergeten, de eerste dag liep ik met Rosario naar de vermaarde Gruhn Guitar shop. Ik heb daar toen een prachtige oude Guild western gitaar gekocht en diezelfde avond heb ik met een lokale band in Tootsies een paar nummers gespeeld. Teruggekomen in Amsterdam wist ik dat het tijd was om eigen nummers te gaan opnemen.

Tom R. Lansner

Ik was al een tijdlang bevriend met Tom. Onze dochters zaten in dezelfde klas. Hij komt uit New York en heeft als journalist zo ongeveer de hele wereld gezien. Grappig feit is dat hij op dezelfde dag jarig is als ik: 4 april. Hij is wel 16 jaar ouder dan ik, en dat komt absoluut terug in zijn teksten. Ik vind zijn teksten ongelofelijk goed en ben ook zeer trots dat ik zijn teksten op muziek heb mogen zetten. Ik heb zelf veel teksten geschreven in het Engels maar omdat het mijn moedertaal niet is raak je eigenlijk nauwelijks de kern. Mocht je fragmenten van ons album gaan beluisteren neem dan ook de tekst eens onder de loep. Tom is wat mij betreft de ‘Lennaert Nijgh’ en ik mag als ‘Boudewijn de Groot’ zomaar muziek onder zijn teksten zetten.

‘Dashboard Jesus’

Tom gaf mij eind 2011 een tekst met de titel ‘Lyin’ Cheatin Bully. Ik had eigenlijk binnen 10 minuten de akkoorden en de melodielijn al geschreven. Zoals mijn grote held Hank Williams al zei: als het langer duurt dan 30 minuten om een melodie te schrijven wordt het geen goed nummer. Daar heeft hij voor een groot gedeelte gelijk in. Ik heb op mijn home studio een versie gemaakt van ‘Lyin’ en dat aan Tom laten horen. Hij was erg enthousiast en gaf mij nog een aantal teksten die hij vroeger had geschreven. We besloten samen om te gaan investeren in het maken van een album. En ja het moest een top album worden. Ik had in die jaren daarvoor geleerd van Rosario dat als je iets doet dan moet je het goed doen.

Hetzelfde gold voor Tom (ook samen met een zeer succesvolle Aziatische vrouw). Ik speelde op dat moment in een country cover band waarvan ik wist dat ik het album niet met hun ging opnemen. Ze waren ook niet erg enthousiast toen ik vertelde dat ik een album ging opnemen met eigen werk. Twee jaar Nashville is een goede les geweest voor mij, vanaf nu alleen maar met vrienden in een band zoals ik het nu voor elkaar heb.

Oude Helden

Het ongelofelijke gebeurde er. Op één van de laatste optredens in Nashville op het country festival Moresnet kwam ik een Belg tegen die mij het email adres gaf van Ronnie Guilbeau. Ronnie is de zoon van Gib Guilbeau die midden jaren ‘70 de frontman was van The Flying Burrito Brothers. Jawel, één van mijn favoriete bands waardoor ik muziek ben gaan spelen vanaf dat ik 15 jaar was. Ronnie heeft nog meegeschreven aan het nummer ‘Call me Love’ van Poco. Ik kon het eigenlijk niet geloven, Ronnie heeft samen met Billy Graham ( 25 jaar bassist bij Glenn Campbell ) een studio in Nashville. Ze hebben contact met al mijn vroegere helden voor zover ze nog in leven zijn. Ronnie en ik hebben anderhalf jaar gewerkt aan het album en hij heeft een aantal geweldige muzikanten op ons album laten meespelen. Wat dacht je van ‘Spooner Oldham’ de keyboard man en schrijver van talloze hits. Heeft op ontelbare nummers orgel gespeeld o.a. voor Neil Young één van mijn 3 grote helden ( andere twee zijn Hank Williams en Gram Parsons). Verder hebben een aantal oude bandleden van The Flying Burrito Brothers en de zoon van de legendarische fingerpicker Merle Travis, Thom Bresh op het album meegespeeld. Ook de andere muzikanten die meespelen hebben hun sporen ruimschoots verdiend. Kijk maar eens op de website www.renemeijer.eu. Het album is goed ontvangen in Nederland en we worden met name lokaal en regionaal veel gedraaid van Groningen tot Maastricht.

De Band

We zijn nu als band 1 jaar bezig en hebben inmiddels al behoorlijk wat optredens achter ons liggen. We merken dat de eigen nummers goed vallen bij het publiek en daar zijn we erg blij mee. Rondom ons album spelen we bekende covers van artiesten die ons hebben geïnspireerd. En we zijn bezig met ons tweede album waarvan de titel ‘Blame it on my Wife’ zal heten zie ook het verhaal van Tom en ondergetekende.

zich niet uit eigen beweging te melden en werd vanaf dat moment ‘onderduiker’. Vanaf dat moment ook groeide met de dag de angst. Weinig bekend Over onderduik tijdens Japanse bezetting werd nog maar weinig geschreven.
Militair historicus J.J. Nortier zegt over onderduiken alleen iets met betrekking tot verzetsactiviteiten: Elke Nederlander of Indische Nederlander die zich op straat vertoonde werd in de gaten gehouden. Na het invallen van de duisternis was deze categorie, waar zij zich ook maar liet zien, al bij voorbaat verdacht. De situatie viel in geen opzicht te vergelijken met de omstandigheden in bezet Europa. Nederlanders en Indische Nederlanders  waren stuk voor stuk vreemdelingen in eigen land geworden. [...] voortdurend in angst levende voor de harde maatregelen die op alle mogelijke futiliteiten konden volgen. Onderduikadressen en andere vormen van steun aan eventueel aangekomen agenten (spionnen) waren niet te vinden. Wie zich met verzet of enige hulp daaraan bemoeide, was ervan verzekerd dat binnen korte tijd hem de dood wachtte”.[1]

Ed was niet betrokken bij verzet. Tegen wie zou je je eigenlijk moeten verzetten?, verzuchtte hij later eens. Maar hij durfde zich al direct niet meer op straat te vertonen. Als het toch moest, ging hij verkleed in de sarong en kebaja van zijn zusje. Hij was jong, tenger gebouwd en Indo, en dat heeft hem wel een paar keer gered. In de periode tussen 10 maart 1942 en eind augustus 1945 had Ed vier onderduik-adressen. Binnen twee maanden moest hij zijn eerste schuilplek al opgeven, omdat verraad dreigde. Hij ging tegen betaling wonen bij F., die zijn uniform had weggegooid.

Ed de Leeuw op ‘herhaling’ (1941)

Uit zijn memoires blijkt dat minstens 23 mensen direct met hem verbonden waren toen hij onderdook. Jaren later zegt hij daarover: “Ik mocht me niet laten zien, moest onzichtbaar blijven. Anders zouden er verschrikkelijke dingen gebeuren. Niet alleen voor mijn kleine gezin, maar ook voor mijn ouders en al de anderen die daar woonden. Ik heb toen geprobeerd om legaal tevoorschijn te komen, maar dat lukte niet. Theo heeft nog geprobeerd om mij via de autoriteiten te laten oproepen. Ik wilde dat wel, want dan was de angst weg. Toen ik er eenmaal ingedraaid was, wist ik dat ik niet meer terug kon. (…) Dus ik moest niet bestaan, zodat de familie kon zeggen: we weten niet waar hij is. Er waren buren die zeiden: ik zal er wel voor zorgen dat Ed opgepakt wordt.”

Buitenkampers

Het leven voor de buitenkampers werd met de dag moeilijker. Over hun situatie was tot voor kort weinig bekend bij het grote publiek. Daarin kwam in 2013 verandering. De tentoonstelling in Museon: Buitenkampers. De kleur van overleven, werd tot tweemaal toe verlengd vanwege grote belangstelling. En de film van Hetty Naaijkens-Retel Helmrich Buitenkampers. Boekan main, boekan main trekt nog steeds veel bezoekers.[2]

Het leven voor ondergedoken buitenkampers was uiteraard dubbel moeilijk; zij leefden met nóg meer beperkingen. Omdat de onderduiker er eenvoudig niet was, kon hij nauwelijks voor zichzelf zorgen omdat hij zich niet op straat durfde vertonen. Hij kon op geen enkele manier zelf inkomsten verwerven. En voor de langzaam op gang komende voorzieningen zoals voedseldistributie kwam hij niet in aanmerking, hij werd niet meegeteld. Zijn helpers moesten eigen schaarse middelen delen. Onderduikers die geen liefhebbende (en dappere) familie hadden, zullen op straat en van de straat hebben geleefd.

De doodenkele keer dat het ter sprake kwam, zei Ed: ik denk wel dat er niet veel jongens waren zoals ik. Er werd toen niet over gepraat en later ook niet. Ik ken eigenlijk niemand zoals ik.[3]

Iemand zoals hij is de Nederlands journalist Jan Bouwer, die de hele bezettingsperiode ondergedoken bleef in Bandoeng. Bouwers dagboek wordt door Lou de Jong beschouwd “als het meest belangrijke document dat uit de gehele periode van de Japanse bezetting bewaard is gebleven.” Bouwer beschrijft de situatie in Bandoeng, waar ook Ed was, met zijn vrouw en kinderen ( twee van de drie werden tijdens de bezetting geboren). Een maand na de bezetting werd in Bandoeng een gedroste krijgsgevangene geëxecuteerd.[4]

De Kempetai liet weten dat iedereen die zich na 8 december van het vorig jaar in Bandoeng had gevestigd, geregistreerd moest worden bij de politie. Formeel vanwege de voedsel-voorziening, maar uiteraard om de ondergedoken mannen te vinden. Ontsnapte krijgsgevangenen of soldaten die zich aan internering hadden onttrokken, kregen bij ontdekking zoveel stokslagen als zij dagen buiten het krijgs-gevangenenkamp waren geweest. Ed en zijn familie wisten daarvan, het gebeurde letterlijk om de hoek van hun huis. Volgens Bouwer gingen de Japanners in september van het eerste bezettingsjaar “met een schepnet door de stad om de laatste onderduikers op te vegen en wee degene, die zij dan nog   te pakken kunnen krijgen”.[5]
Vanuit zijn schuilplaats, vaak liggend op de vliering onder het dak van zijn vaders huis, zag en hoorde Ed wat er gebeurde.

Vergunning Nefis op naam van E.A. de Leeuw

Honderden

In verschillende hoofdstukken gaat De Jong wel uitvoerig in op razzia’s, maar het verschijnsel onderduiken krijgt niet veel aandacht. Aan de razzia’s wijdt hij enkele pagina’s waarin het gaat over de ongeveer 4.000 arrestaties binnen enkele maanden in de stad Bandoeng. Over die duizenden mannen die thuis van bed worden gelicht of eenvoudig op straat in vrachtauto’s geladen! Maar slechts één enkele zin over de onderduikers!
“Enkele mannen (…) zijn er in geslaagd zich tot het eind schuil te houden – een van hen was de door ons al meermalen geciteerde dagboekschrijver J.B. Bouwer.”, aldus De Jong. [6]  Ed de Leeuw was ook één van die enkele mannen. Maar er moeten er meer zijn geweest.

Op basis van het beschikbare materiaal veronderstel ik dat er vermoedelijk honderden mannen van leger/KNIL zijn onderdoken (de burgermannen zijn hier nog buiten beschouwing gelaten). Deze mannen zijn in de documentatie ‘niet te vinden’. Wie zij zijn, hoe hun leven verder verliep, daarover is nauwelijks iets bekend.[7]

NEFIS

Hoe het leven van mijn vader na de oorlog verder ging, weet ik wel. Hij ging werken voor de NEFIS.[8] Hoe dat mogelijk was na zijn onderduikperiode, blijft voor mij een intrigerende vraag waarop hij mij nooit een antwoord heeft kunnen geven. Wel heeft hij verteld dat hij het werk voor de NEFIS moeilijk vond. Mijn vader schrijft daarover: “Ik moest zware beslissingen nemen. Ik sliep met mijn dienstrevolver onder mijn hoofdkussen. Op hoog niveau wist men natuurlijk wel meer. Ik werkte weliswaar op personeels-zaken, maar ik had een collega die seiner was. Hij was operationeel in de Preanger en had dagelijks informatie over de acties. Maar er werd niet over gepraat om de Europeanen niet in paniek te brengen. Bij de NEFIS werkten mensen die alle Chinese en Indonesische kranten moesten nalezen op aanwijzingen over subversieve acties door de Nationalisten (zo werden ze toen genoemd). We wisten dat de kans om Indië te behouden kleiner werd. Dat kon niet teruggedraaid worden. Maar de Nederlandse regering wilde het proces langzamer laten lopen om Indonesiërs op te leiden en de ondernemingen over te dragen. Op het platteland was de toestand toen gevaarlijk in verband met de guerrilla’s. Er werden Europeanen vermoord, maar ook eigen mensen die niet mee wilden werken.”

Aan welke kant?

Een half leven later, terugkijkend op zijn onderduikperiode zei Ed: “Ik zat tussen twee vijanden: de Jap en het Indonesische volk dat meteen in de gaten kreeg dat de Nederlandse overheid zijn gezicht had verloren. Ik ben geen blanda-vis en geen orang Indonesia-vlees; maar boeloes (schildpad) is ook goed, toch?” [9]

In de naoorlogse periode werd zijn gevoel van verscheurdheid nog versterkt. Ed behoorde tot de tussengroep en zou graag hebben meegewerkt om die groep dáár een eigen plaats te laten houden. Hij hoopte oprecht te kunnen meewerken aan dat nieuwe land. Maar eenmaal in Nederland (op ziekteverlof) kon Ed niet meer terug omdat hij, die gewerkt had voor de NEFIS, op de zwarte lijst stond in het nieuwe Indonesia.

Hij wilde een boek schrijven, begon ettelijke keren maar kwam nooit over die drempel van zijn pijn. Hij was onderduiker en dat kon hij niet vertellen. Hij werkte na de oorlog voor de NEFIS en dat mocht hij niet vertellen. Het is goed zo, we zijn hier nu veilig. Maar het is wel jammer dat de dingen die ik wél heb gedaan later voor de buitenwereld niet echt meetelden.

Gevolgen

Zijn ervaringen hadden een grote impact op hem. Ed: “Het gevolg is dat ik in de rest van mijn leven altijd een ondergeschikte positie heb moeten aanhouden, die tot een soort verkramping heeft geleid. Een collega zei: ‘jij hebt je mooi gedrukt.’ Sindsdien heb ik altijd angst.”Ook toen de actuele bedreiging voorbij was, bleef de angst doorwerken en drukte een stempel op zijn persoonlijkheid. Toen hij gepensioneerd was en er tijd voor had, begon Ed aan zijn memoires. Hij las en studeerde veel, vooral omdat hij voor zijn dood aan kinderen en kleinkinderen wilde uitleggen hoe zijn leven gelopen was. Hij wilde zich ook verantwoorden voor zijn daden, vooral voor zijn onderduik en de gevolgen daarvan. Hij heeft ernaar gezocht, maar vond geen informatie die op hem van toepassing was. Dat maakte hem eenzaam. Hij zweeg ook over de naoorlogse periode.

Ed de Leeuw in 1946

De voortdurende angst tijdens    de onderduikperiode, het nood-gedwongen zwijgen daarover en het feit dat het onderwerp in de naoorlogse geschiedschrijving onbesproken en onbestudeerd bleef heeft zeer ingrijpende gevolgen gehad op mijn vader. Hij heeft geleden onder het imago van de onderduiker die hij door samenloop van omstandigheden was geworden. Hij kon, áls er al ooit over de oorlog in Indië werd gesproken, eigenlijk niet meespreken. Want wie brengt achteraf respect of sympathie    op voor een onderduiker? Een militair nota bene? Van verdriet is moeilijk een verhaal te maken. De definitie “ondergedoken om aan vrijheidberoving te ontkomen”, klinkt niet heldhaftig. Hoe heldhaftig zou het zijn geweest om zich te melden? Het was immers al bekend dat straffen zouden volgen voor de familie die hem onderduik bood. En later in zijn leven kon hij zich niet verdedigen tegen het stempel ‘lafaard’. Hij vertelde, dat hij dat woord wel te horen kreeg – en dan besloot om er maar het zwijgen toe te doen. Dat kunnen Indische jongens goed. Ik hoop dat het zwijgen nu doorbroken kan worden. Misschien nog voor enkele héél oude mensen, maar in ieder geval voor hun kinderen. Daarvoor is kennis nodig die tot nu toe niet in de geschied-schrijving voorkomt. [10]

Het zwijgen van Ed had ook gevolgen voor zijn kinderen. Het overheersende gevoel onder hen is in ieder geval dankbaarheid naar die vader. Die kleine held die na al de verschrikkingen die hij meemaakte – tijdens de Japanse bezetting, de bersiap en de politionele acties – voor ons gezin in Nederland een nieuw bestaan opbouwde. Daar valt nog wel het één en ander over te zeggen. Voorlopig samengevat in een gedicht dat zijn kleindochter Klara Smeets schreef:

Orang Sabar (Geduldige mens)

In het midden van ons
zit tevredenheid
met een glimlach
die de drukte spiegelt

Hij vult met stilte
ruimte
die lawaai niet vullen kan

De glimlach
veegt zijn rimpels weg
daarmee offers
die littekens zijn

Verklaring nummerverwijzing:  [1]  Nortier, J.J. in Afscheid van Indië, digitale documenten 1940 -1945.
[2]  Op 24 september 2013 ging de film Buitenkampers. Boekan main, boekan main op het Nederlands Film Festival in première en draait sindsdien in de bioscopen. In februari 2014 werd de 10.000 bezoeker verwelkomd.
[3]  Zijn halfbroer Theo verbrandde zijn uniform en werd in september ’42 geïnterneerd. F. dook ook onder maar hoe het hem verging is niet bekend.
[4]  Bouwer, Jan. Het vermoorde land. Uitg. Van Wijnen, 1988 , pag. 52
[5]  Bouwer, Jan. Het vermoorde land. Uitg. Van Wijnen, 1988 , pag. 121
[6]  Jong, L. de. Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 11 b, pag. 361.
[7]  Met dank aan prof.dr. Petra Groen, die mij middels e-mail dd 25 maart 2013 de volgende cijfers zond:                                           Totaal Europese KNIL militairen en gemilitariseerden  bij begin strijd: 44.500 Gesneuveld 7 dec. 1941 –aug. 1945 in strijd archipel, Europese militairen: 896. In krijgsgevangenschap gevoerde Europese KNIL militairen:   38.386
Niet gesneuveld of in krijgs-gevangenschap  gevoerd: 5.218  Als, zoals dr. L. De Jong zegt, 4000 mannen alsnog werden opgepakt, betekent dit dat max. ca. 1200 mannen kunnen zijn ondergedoken.
[8]  De NEFIS, de Netherlands Forces Intelligence Service, verzamelde tijdens de Japanse bezetting  inlichtingen ten behoeve van de geallieerde strijdkrachten. Vanaf sept. 1945  ging de dienst zich ook bezighouden met het verzamelen van inlichtingen over de nieuwe plaatselijke politieke groeperingen en werd haar rol uiterst belangrijk tijdens de overgangsperiode als ook de latere onafhankelijkheids-oorlog van Indonesië.          [9] Een uitspraak die Ed gebruikte en ik onthouden heb. Pas bij de research voor dit project vind ik de herkomst: het zeer geliefde “Vleesverhaal” uit Piekerans van een straatslijper door Tjalie Robinson.
[10] Zwinkels, Esther.  Lopend promotieonderzoek dat gericht is op de afhandeling van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Het gaat over het belonen en bestraffen van verzet, collaboratie en oorlogsmisdaden gepleegd tijdens de  Japanse bezetting.

Nawoord:

Mijn persoonlijk onderzoek naar “onderduik tijdens de Japanse bezetting” zal doorgaan. Al uw reacties zijn welkom op: singawerk@kpnmail.nl

Dit artikel is eveneens geplaatst in Javapost.

In verband met de komende Nuclear Security Summit op 24 en 25 maart aanstaande worden er veel extra veiligheidsmaatregelen genomen in het gehele gebied rondom het World Forum in Den Haag. Tot dit gebied behoort ook Het Indisch Monument aan de B.M. Teldersweg. Het Indisch monument maakt deel uit van de eerste veiligheidszone, dat geheel; met hekken en barricades zal zijn afgesloten. Bovendien wordt vlakbij het Indisch Monument een speciale helikopter landingsplaats ingericht.

Bij het Indisch Monument worden dagelijks bloemen neergelegd. Nabestaanden kunnen via hun uitvaartverzorger aangeven dat bloemen en bloemstukken namens de overledene worden neergelegd bij het Indisch Monument. Bekend is dat nabestaanden hierbij graag aanwezig willen zijn. Gedurende de NSS top zal het in verband met de hiervoor genoemde veiligheids-maatregelen NIET mogelijk zijn om deze bloemlegging doorgang te laten vinden.

In goed overleg met de branchevereniging voor uitvaart-ondernemingen (BGNU) is afgesproken dat bloemstukken en bloemen door de uitvaart-ondernemers zullen worden bewaard en direct na afloop van de NSS top (vanaf woensdag 26 maart) bij het Indisch Monument worden neergelegd.

Het Indisch Monument aan de B.M. Teldersweg in Den Haag

Het is al NIET meer mogelijk om bloemen vanaf 21 maart neer te leggen. In verband met de landingsplaats voor de helikopter zouden deze door de enorme luchtverplaatsing van de rotor weggeblazen worden en daardoor een veiligheidsrisico vormen. De bloemen die er al liggen, worden door veiligheidsambtenaren vanaf 21 maart bij het monument respectvol verwijderd.

Jacques Brandt,                     coördinator Het Indisch Monument

Kristallen filmprijs-uitreiking tijdens speciale vertoning van Indische film "Buitenkampers-boekan main! " zondag 16 maart in Pathé Buitenhof Den Haag. Door Willeke van Ammelrooy  namens het Nederlands filmfestival

Zondag 16 maart (16:00u)   De regisseur is aanwezig om de film toe te lichten en de filmcomponisten zullen muziek ten gehore brengen en de film muzikaal inleiden. Ontvangst met koffie en spekkoek. Na afloop Indische hapjes.

Buitenkampers is de nieuwste documentaire van regisseur Hetty Naaijkens-Retel Helmrich die enkele jaren geleden de succesvolle film Contractpensions- Djangan Loepah! maakte. Het is de eerste keer dat over deze voor velen onbekende periode uit de vaderlandse geschiedenis een film is gemaakt. 

Terwijl tijdens de tweede wereldoorlog in Indië zo’n honderdduizend  Nederlanders in Japanse kampen gevangen werden gezet, bleef het grootste deel van de Indische-Nederlanders buiten de kampen.  Deze zogenaamde “Buitenkampers” dachten eerst dat ze beter af zouden zijn, maar al gauw bleek dat het leven buiten de kampen erg zwaar was. De meeste vaders en echtgenoten waren krijgsgevangen of werden geïnterneerd. Door het opkomende Indonesische nationalisme leefden de “Buitenkampers” tijdens de Bersiapperiode in een steeds vijandigere omgeving en hadden ze grote moeite om in leven te blijven. Hun vrijheid was maar zeer relatief.

Lang is over deze periode (1942-1949) door de betrokkenen gezwegen. In Buitenkampers wordt dit zwijgen na meer dan 70 jaar doorbroken. In deze film vertellen deze buitenkampers voor het eerst openhartig over hun ervaringen als kind buiten de kampen tijdens de Japanse bezetting en de daaropvolgende onafhankelijkheidsstrijd. De tweede en latere generaties van deze Indische Nederlanders zijn in meer of mindere mate beïnvloed door de traumatische ervaringen van hun (groot)ouders. In deze documentaire worden openhartige interviews afgewisseld met bijzonder archiefmateriaal en prachtige sfeerbeelden uit Indië.

Deze film ging in premiere tijdens het Nederlands Film Festival in Utrecht. De film werd ingeleid door staatssecretaris Martin van Rijn van VWS en de makers kregen na afloop een staande ovatie van de zaal. Sinds 3 oktober draaide de film in meer dan 35bioscopen en filmhuizen in geheel Nederland.

Op 16 maart wordt de film vertoond in Pathé Buitenhof Den Haag.

Aanvang 16.00 u. Reserveren via website Pathé:

http://www.pathe.nl/film/18323/buitenkampers/agenda

Of telefonisch: 070-3465999

Voor verdere informatie raapleeg : www.buitenkampers.nl

De regisseur zal aanwezig zijn om de film in te leiden en na de vertoning vragen van het publiek te beantwoorden.