‘Natuurlijk heb ik ook geschoten, maar niet in het wilde weg’

Joop Hueting, eerste Indiëganger die Nederland confronteerde met de oorlogsmisdaden begaan tijdens de politionele acties van 1945 tot 1950, is overleden. In 2012 sprak hij met de Volkskrant over de gevolgen van zijn ontboezemingen. Hij werd geprezen, maar ook verguisd.

Voetje voor voetje schuifelt Joop Hueting (84) naar een boekenkast in zijn werkkamer. Lopen gaat niet goed meer, maar zijn gedrevenheid is er niet minder om. ‘ Kijk, dit wilde ik laten zien.’ Hij pakt van de vierde plank een lederen foedraal met een klein, zwaar pistool. Hij frommelt aan het magazijn, wijst naar de veiligheidspal en naar de plaats waar de kogels het wapen verlaten. Maar waar het echt om gaat, is het verhaal achter het wapen.

‘We lopen over de sawa. Eigenlijk ga je altijd van kamponggrens naar kamponggrens waar de bomen staan. Je weet ook dat de vijand daar zit. Zo over de rijstvelden loop je toch een beetje in je blootje, je voelt je ongemakkelijk. Op enig moment krijgen we vuur. Ik loop er naartoe en zie een knaap. Hij schiet op mij, ik schiet terug. Uit zijn borstzak haal ik een papiertje, hij is lid van het Indonesische leger. Een tengere Javaan, helemaal in de kreukels. Dit was zijn pistool, ik heb het meegenomen en bewaard.’

Joop Hueting heeft geschiedenis geschreven in Nederland. Hij was de eerste Indiëganger die de natie confronteerde met de oorlogsmisdaden begaan tijdens de politionele acties van 1945 tot 1950 in het voormalige Nederlands-Indië. In een interview uit 1968 met de Volkskrant, en kort daarop in de tv-rubriek Achter het Nieuwsvertelde hij over zijn ervaring als soldaat van de Stoottroepen, de elite van de infanterie, de harde jongens.

Hij werd geprezen maar ook verguisd. ‘Nestvervuiler’, was hij in de ogen van veel veteranen. Zijn uitspraak ‘ze schoten op alles wat maar bewoog’ werd een staande uitdrukking, in veel talen.

Toen ergerde het hem mateloos dat de overheid aldoor had gezwegen over die oorlog, wat bleek uit een stelling bij zijn proefschrift. Zijn onthullingen leiden tot een archievenonderzoek dat resulteerde in de Excessennota 1969.

Sluimerende demonen

Het is slechts het topje van de ijsberg, zei hij toen en zegt hij 43 jaar later nog. Dezer dagen is hij niet de enige door publicatie van de allereerste executiefoto’s de telefoon grijpt. Het is een bevestiging van wat hij weet. ‘Het zijn sluimerende demonen. Je hoeft ze maar te prikkelen of ze zijn klaarwakker. Elk land heeft zijn eigen demonen.’

Hueting heeft intussen een gevierd leven als hoogleraar in de psychologie achter de rug. Toen was hij een dienstplichtige van de lichting van 1947 uit een ‘braaf liberaal gezin’. Hij kwam niet op het idee dienst te weigeren. Zijn volwassen leven begint in de oorlog. Pas na terugkeer in 1950 ging hij denken en begon hij te praten, in tegenstelling tot zijn voormalige maten. ‘De meesten hielden hun kop, ze wilden er helemaal niks van weten.’

Hij heeft een paar rijen ordners staan, met ‘vele eigen en andermans artikelen over deze periode tussen andere attributen uit de oorlog. Hij wijst ernaar als hij praat over de veteranen die hem en zijn gezin bedreigden. Als hij de regering hekelt die woorden als excessen en politionele acties bedacht voor oorlogsmisdaden en guerrillaoorlog. Of zijn twijfel over het plan van drie historische instituten om de politionele acties opnieuw te onderzoeken, omdat er jaren zijn verstreken zonder dat iemand van die instituten interesse toonden in zijn kennis, ervaringen en archief.

‘Wat moet je na 50 jaar nog onderzoeken? Er zijn duizenden kampongs platgebrand, er zijn duizenden Indonesiërs vermoord. Hier en daar zal er best goed werk zijn verricht, verpleegsters die voor kinderen zorgden. Maar de verhalen van al die mensen die zich verdedigen, dat je moest schieten, omdat ze jou anders te grazen namen, flauwekul. Al die verhalen over afgesneden pennissen en oren, ik heb ze nooit gezien. Ik heb wel meegemaakt dat Indonesiërs een gesneuvelde van ons in de schaduw hebben gelegd en bedekt met een palmblad.’

Op een kast in de woonkamer staat een beeldje van de god Shiva, meegenomen door een van zijn kameraden. Hij ging een huisje binnen. Toen hij weer naar buiten kwam, hoorde Hueting een plof. De soldaat had een handgranaat achtergelaten en het beeldje meegenomen.

Later heeft niet-roker Hueting het met hem geruild voor een slof sigaretten. ‘Het is een mooi dingetje, authentiek’, zegt hij, terwijl hij het in zijn hand neemt.

Zijn verhalen stoppen nog steeds niet. Hij vertelt hoe een van hen in de rijstvelden op Midden-Java zomaar een boer neerschiet. De man is zwaargewond, maar iedereen loopt gewoon door. Hij blijft staan en probeert de man met een genadeschot uit zijn lijden te verlossen. Het pistool ketst af. Een tweede keer schieten durft hij niet en ook hij loopt door.

Bloedbad

Er zijn ergere verhalen. Over de keer dat een korporaal zijn mitrailleur leegschiet in een gebedshuis. Hij gaat er gillend achteraan. De doden en gewonden zijn vooral vrouwen en kinderen. Binnen is het een bloedbad, buiten reageren de Nederlandse manschappen alleen maar geïrriteerd. Hij had hen wel kunnen raken met die dollemansactie.

Korporaal en soldaat zijn nooit disciplinair gestraft. ‘Schei toch uit met die vragen, niemand die zelfs maar dacht aan straf. Het was de gewone gang van zaken. Als je in het systeem zit, aanvaard je dat als normaal. Van hen was het een gebrek aan discipline. Aan een guerrillaoorlog moet je wennen. Wat overblijft, zijn geharde soldaten. Ik ben er tot het laatst toe bij geweest. Op jou kan ik vertrouwen, zei de commandant. Natuurlijk heb ik ook geschoten, maar nooit in het wilde weg.’

Opnieuw pakt hij een attribuut. Een tegel, dit keer. Het verhaal dat hierbij hoort, ging de hele wereld over. Het gaat over marteling. Over een Indonesische soldaat die aan zijn enkels werd opgehangen om hem aan het praten te krijgen. Steeds opnieuw werd het touw gevierd. Hueting liep weg toen de schedel kraakte.

Hij is later teruggegaan, gevolgd door een camerateam van de KRO. Toen heeft hij die tegel mee naar huis genomen.

Kapitein Westerling geeft in tv-interview wandaden op Zuid-Celebes toe

Kapitein Raymond Westerling heeft op Zuid-Celebes mensen standrechtelijk geëxecuteerd. In een nooit eerder uitgezonden tv-interview erkent hij dat zonder terughoudendheid. Het gesprek is vanavond te zien in het NCRV-programma Altijd Wat. 'Ik ben verantwoordelijk en niet de troepen die onder mijn bevelen hebben gestaan. Ik neem de daden persoonlijk voor mijn rekening', zegt Westerling.

Het interview dateert uit 1969, kort nadat soldaat Joop Hueting via de Volkskrant en Achter het Nieuws een boekje open had gedaan over de in Nederlands-Indië gepleegde oorlogsmisdaden. Het nieuws sloeg toen in als een bom en wekte de woede van vele veteranen. Journalisten van Achter het Nieuws kregen politiebescherming omdat ze werden bedreigd.

Westerling was de held van de veteranen. Hij was commandant van het regiment Speciale Troepen toen dat in december 1946 naar Zuid-Celebes werd gestuurd om het revolutionaire geweld de kop in te drukken. Na drie maanden waren rust en orde hersteld, ten koste van 3.500 dode Indonesiërs, veelal gedood via het standrecht. De Nederlandse autoriteiten grepen in, toen ondergeschikten van Westerling zelfs veroordeelde gevangenen executeerden.

Niet uitgezonden
Er is veel over Westerling gezegd en geschreven en zestig jaar na de oorlog is er nu een tv-interview. Samen met cameraman Hans van der Busken wist journalist Joep Buttinghausen hem in 1969 te strikken voor dat interview. Het was Westerlings eerste tv-optreden, maar geen enkele omroep bleek bereid het uit te zenden, vertelt Van der Busken. De cameraman heeft het filmpje al die tijd op de plank laten liggen. Destijds was de sfeer in het land te gespannen. Niemand wilde er zijn vingers aan branden, bevestigt ook Hans Sleeuwenhoek, voorheen van Hier en Nu van de NCRV.

Buttinghausen is net zoals Westerling (in 1987) inmiddels overleden. Ze kenden elkaar en tijdens het interview zitten ze dicht bijeen in een overvolle studeerkamer achter een rooktafel met Perzisch kleedje. Westerling spreekt vrij over verliezen van zo'n 500 man bij de tegenpartij, tijdens de 15 operaties die hij uitvoerde. Het waren vijanden die waren gesneuveld tijdens de gevechten, op de vlucht waren neergeschoten of standrechtelijke geëxecuteerd, zegt hij. 

'Trouwens de juiste cijfers zijn te vinden in mijn patrouilleverslagen.'
Westerling hoefde geen moment bang te zijn voor vervolging, omdat hij de steun had van de Nederlandse regering. 'Ik sta pal achter mijn daden, met dien verstande dat men een onderscheid dient te maken tussen oorlogsmisdaden en strenge maatregelen, consequent en rechtvaardig onder zeer moeilijke omstandigheden', zegt hij. Hij erkent dat er oorlogsmisdaden zijn gepleegd, niet door hem maar door vier andere officieren die op 'mijn bevel uit hun functie zijn ontheven.' Hij voegt eraan toe dat het 'verborgen sadisme in mensen in oorlogsomstandigheden veel sneller tot ontplooiing kan komen dan in normale situaties.'

Historicus Willem IJzereef noemt Westerling in de uitzending een oorlogsmisdadiger, verantwoordelijk voor de dood van 3.500 militairen, voornamelijk via het standrecht. De onomwonden wijze waarop Westerling de executies erkent, is volgens advocate Liesbeth Zegveld van groot belang voor de eis tot schadevergoeding van nabestaanden op Sulawesie, het toenmalige Zuid-Celebes. 'Dit is een bewijsstuk uit de eerste hand, dus juridisch interessant', zegt ze.

DE CHINESE DUKUN, door Ed Brodie

In de middaguren als de meeste inwoners van Mojokerto hun middagdutjes deden, liep een arme Chinees met lang haar en een rode band om zijn hoofd, gescheurde kleren om zijn bovenlijf en onder zijn voeten, ‘sandal jepit’… gemaakt van oude autobanden, door de stad met z’n hoofd naar de straat gericht, terwijl hij “mediteerde".

Elke keer werd hij uitgelachen door de jonge bewoners van Mojokerto, maar ook door een groep jonge Indische jongens uit de stad.

Niemand kende zijn naam en vaak plaagden ze hem en riepen dan …”Hee tjino gendeng …tjino gendeng!”

Deze man keek niet eens om, hij bleef lopen en mediteren met twee stokjes tussen zijn vingers waarvan de toppen van de stokjes smeulden en witte rookwolkjes produceren. Door de Javaanse inwoners van Mojokerto, werd hij ‘Koh’ genoemd.

Koh, sliep in een klein zelfgemaakt huisje van bambu en oude zinken golfplaten aan de kant van de kali Berantas. ‘s-Nachts maakte hij een vuurtje voor zijn hutje en hurkend voor het vuurtje bleef hij mediteren of bidden. Hij werd bekogeld met stenen door Javaanse jongens en uitgelachen door Indische straatjongens!

Koh, reageerde nooit als ze hem plagen of smijten…bleef lopen, en knikken met zijn hoofd en kijk al lopend naar beneden en hield niet op met mediteren.

Bijna de hele stad Mojokerto kende deze rustige Chinees, maar niemand wist eigenlijk waar hij vandaan kwam, wat hij eigenlijk allemaal deed of wie hij eigenlijk was! Kortom ze noemden hem “Koh gendeng” …Ook in de Indische kringen werden verhalen verteld over deze ‘Koh’ maar hij bleef een aparte vreemdeling voor heel Mojokerto.

Bij de Indische familie Jansen heerste een angstige sfeer … hun jongste zoontje Ruben werd ernstig ziek en zijn koorts kon maar niet dalen …de thermometer bleef maar op 41 graden Celsius hangen. Ruben begon te ijlen en spreek wartaal, wilde niet eten en kon niet slapen. Zijn ouders hadden meermalen de dokter laten komen maar niets hielp …Vrienden hielpen de familie Jansen en riepen een Javaanse dukun om deze jongen te helpen van zijn koorts en ziekte … maar helaas niets hielp! Het werd alleen maar erger met de ziekte van Ruben … er werd een Dominee geroepen toen weer een Javaanse Mudin en daarna een Pastoor maar niets hielp!

Opeens had Rubens’ moeder een idee en gaf haar bediende de opdracht om maar die ‘Koh’ te roepen en te vragen of hij kleine Ruben wilde helpen.” Wie weet misschien kan deze Chinese Koh mijn zoontje helpen”, zei mevrouw Jansen.

Met heel veel pijn en moeite had haar bediende toch die Chinese dukun kunnen overhalen om bij haar mevrouw te komen om Ruben te helpen van zijn geheime rare ziekte! Hij liet de bediende eerder naar huis toe gaan en zei:” Ga eerder naar huis en laat dat jongetje eerst een bad nemen, dan ben ik in die tussentijd al bij jullie thuis!”

Verbaasd vroeg de bediende aan hem of hij hun huis wel weet te vinden …en hij antwoordde: ”Ga naar huis en ik ben straks bij jullie thuis!”

Ongeveer een uur later arriveerde “Koh” bij de familie Jansen, liep regelrecht naar de kamer van Ruben … bekeek Ruben, en begon op ‘chineespapier’ in Chinese tekens iets te schrijven … pakte een koperen schotel en verbrande het geschreven chineespapier, stopte het in een glas en vulde het met water, roerde het tot het leek op ‘koffietubruk’ en liet dat ventje alles leeg drinken. ‘Koh’ pakte zijn plunjezak en liep weer naar huis, nam geen geld aan en verliet het huis … keek nog even om en maakte een diepe buiging.

De volgende dag stond Ruben op, en vroeg om zijn ontbijt en wilde daarna naar school gaan!

Ruben was helemaal koortsvrij en de familie en vrienden … die kunnen het tot en met heden niet begrijpen!!

Heel snel ging het verhaal de ronde … bijna alle inwoners van Mojokerto hoorden het wonder, en vanaf dat moment werd de rare chinees “Koh”: , tot de “Chinese Dukun” om gedoopt. Daarna durfde niemand meer “Koh” te plagen, sterker nog ze liepen een straatje om als de mensen van Mojokerto de Chinese Dukun tegen kwamen …

Ed Brodie …

Dit verhaaltje heb ik ooit van mijn vader gehoord, ik was toen een jongetje van misschien 12 jaar. Mijn pa was geboren in Mojokerto (Oost Java) en ging daar ook naar de lagere school en later verhuisde de familie naar kediri

Ed Brodie

13 nov 2018

TIJDENS PRIME TIME Succesvolle ludieke Presentatie ICM Book “Toegang tot de Indische Wereld” op Pasar Malam Rijswijk.

Onze Milly gaf de het startsein van de presentatie“Het ICM Book” van Ferry Schwab.

Niet Europa, maar Indonesië heeft de oudste grotkunst

De prehistorische grotschilderingen in Spanje en Frankrijk blijken niet de oudste ter wereld: nieuw onderzoek wijst die in Sulawesi aan als nóg ouder. 'Dit zet alles op z'n kop.'

Europa is dus toch niet de bakermat van de schilderkunst. Op het Indonesische eiland Sulawesi hebben archeologen tot hun stomme verbazing vastgesteld dat sommige schilderingen op de muren van grotten nóg ouder zijn dan de beroemde prehistorische grotschilderingen uit Frankrijk en Spanje. Een teken dat schilderkunst in de steentijd geen exclusief Europees verschijnsel was.

De wetenschappers baseren zich op gedetailleerde analyse van twaalf handafdrukken en twee tekeningen van dieren in zeven Indonesische grotten bij Maros-Pangkep, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw werden beschreven door de Nederlandse archeoloog H.R. van Heekeren. 'Omdat pigment in de tropen snel vergaat, dachten we altijd dat die schilderingen niet ouder konden zijn dan een paar duizend jaar', zegt de Leidse hoogleraar oude steentijd Wil Roebroeks.

Maar uit nieuwe, gedetailleerde chemische analyse van kalkstenen blaasjes die boven op de tekeningen zijn gegroeid, blijkt nu dat de oudste handafdrukken minstens 39.900 jaar oud moeten zijn, iets ouder nog dan de vroegst bekende grottenhandjes uit Europa.

Chauvet

Een schildering van (vermoedelijk) een varken moet tussen de 35.700 en de 35.400 jaar geleden zijn geschilderd, iets langer geleden dan de vroegst bekende dierentekeningen in de grot van Chauvet in Zuid-Frankrijk. Daarmee is het Indonesische varken meteen de oudst bekende figuratieve schildering ter wereld.

'Ik vond het zó te gek toen ik dit las. Dit zet alles op zijn kop', zegt Roebroeks, die zelf niet bij de nieuwe analyse is betrokken. 'Lang waanden we ons het centrum van de wereld, met zo'n 350 beschilderde grotten in West-Europa. En dan opeens dit. Een totale verrassing.'

De hoogleraar verwacht meer onthullingen: 'Hetzelfde team is nu bezig op Borneo en in Noord-Australië, waar ook veel grotschilderingen zijn gevonden. Ik denk dat we een soort zegetocht tegemoet kunnen zien van dit soort ontdekkingen.'

De archeologen, onder wie de in Australië werkzame Nederlander Gert van den Bergh, wijzen er in het wetenschapsblad Nature op dat de vroegste kunst kennelijk niet in een 'oerknal' van creativiteit is ontstaan in Europa, zoals men tot voor kort dacht. 'Dit suggereert dat moderne mensen hun creativiteit al bij zich hadden toen ze zich vanuit Afrika verspreidden over de wereld', aldus de Britse paleontoloog Chris Stringer.

Europa geen kraamkamer

'Het verhaal van Europa als kraamkamer van de kunst was altijd al wat naïef', vindt ook Roebroeks. Zo vonden archeologen in een grot in Zuid-Afrika al eens rode oker van misschien wel 70 duizend jaar oud.


Wie de tekeningen maakten, is lastig te zeggen. Het huidige Indonesië raakte rond 50 duizend jaar geleden bevolkt met moderne mensen. 'Dit waren jager-verzamelaars, die waarschijnlijk ook schaaldieren verzamelden en aan visvangst nabij de kust deden', zegt Roebroeks.


Eveneens onduidelijk is waarom de voorouders hun omgeving zo fanatiek beschilderden. Archeologen denken dat het geschilder zich niet beperkte tot de binnenkant van grotten: in Europa zijn ook op rotsen buiten de grotten sporen gevonden van prehistorische kunst gevonden. 'Dit waren mensen die hun omgeving en hun voorwerpen versierden', zegt Roebroeks.