“In den beginne was het Woord en het Woord is vlees geworden”
door Wouter Muller
Enkele jaren geleden gaf een collega een presentatie over het haar werk met diverse groepen allochtonen in Hengelo. Zij eindigde haar presentatie met een wensdroom: ‘ik zou willen dat als ik op een dag wakker word, het woord ‘allochtoon’ niet meer bestaat’. Groot applaus van de aanwezigen. Die collega kan binnenkort haar wensdroom vervullen door te verhuizen naar Amsterdam. Daar heeft het gemeentebestuur besloten om voortaan het woord ‘allochtoon’ niet meer officieel te gebruiken. In plaats daarvan wil de gemeente het voortaan hebben over bijvoorbeeld ‘Turkse Amsterdammers’ of ‘Marokkaanse Amsterdammers’. Zelf heb ik ook wel eens gewenst dat het woord ‘allochtoon’ zou verdwijnen, omdat het de mensen die we ermee bedoelen meer kwaad dan goed doet en door henzelf steeds meer als een last wordt ervaren.
Als Indische Nederlander heb ik die last zelf nooit meegemaakt. Toen in de jaren ’50 meer dan driehonderdduizend (!) mensen noodgedwongen vanuit Indië naar Nederland kwamen, werden ze hier ook ‘Indisch Nederlanders’ genoemd en niet ‘allochtonen’. De meesten hadden ook de Nederlandse nationaliteit en het woord ‘allochtoon’ bestond nog niet. Toen dat woord wel bestond, wilden de Indische Nederlanders beslist niet als allochtonen aangeduid worden. Zij waren immers van oudsher Nederlanders en wilden niet tot die andere categorie gerekend worden. Sterker nog, Indische Nederlanders zetten zich daartegen af, omdat zij zich wél aan de Nederlandse samenleving hadden aangepast en ‘de allochtonen’ volgens hen (nog lang)niet. Dan wil je daar niet mee geassocieerd worden. Ik heb wel meegemaakt dat er soms afgunst was op allochtone organisaties. Die kwamen namelijk wél voor bepaalde subsidies in aanmerking en de Indische organisaties niet. Dan wilde je ineens wel tot de allochtonen gerekend worden. Zo zie je maar, ook Indo’s zijn net mensen.
Met de wens van mijn collega en met het Amsterdamse gemeentebesluit is iets interessants aan de hand. En dat is taal. Of beter gezegd woordbetekenis. In de bijbel wordt het prachtig aangeduid: ‘In den beginne was het Woord en het Woord is vlees geworden en het heeft onder ons gewoond’. Anders gezegd: om iets tot realiteit te krijgen moet er eerst een woord voor bedacht worden. Zodra dat er is, bestaat wat ermee bedoeld wordt ook écht en kan je er iets mee doen. Zo dook in de jaren ’70 ineens het eerst onbekende woord ‘hyperventilatie’ op. Direct daarna is ‘het vlees geworden’ en bleken ineens heel veel mensen met hyperventilatie onder ons te wonen.
In de letterlijke vertaling vanuit het Oud-Grieks betekent allochtoon ‘van een ander gebied’, dit in tegenstelling tot autochtoon (‘van hetzelfde gebied’). Het woord allochtoon is niet door de allochtonen bedacht, maar in 1971 als beleidsterm geïntroduceerd door de sociologe Hilda Verwey-Jonker op verzoek van de overheid. Die had behoefte aan een handig woord waarmee je in één klap een hele groep mensen kon aanduiden. En vanaf toen werd het woord vlees en zijn de allochtonen ‘onder ons gaan wonen’. Daarna werd het woord onderhevig aan maatschappelijke processen waardoor (in dit geval) de neutrale beleidsterm een steeds negatievere klank heeft gekregen.
Het kan ook anders: in Nederlands-Indië had het woord ‘Indo’ een negatieve betekenis en werd het gebruikt als scheldwoord. Tegenwoordig kun je op elke pasar malam T-shirts kopen met ‘Proud to be Indo’. En de bekende Enschedese gitarist Beppie Kamphuis kocht daar eens een T-shirt met als tekst ‘Ik wou dat ik een Indo was’. Ooit een autochtoon of allochtoon zien lopen met een T-shirt ‘Ik wou dat ik een allochtoon was’?
De auteur is muzikant, tekstschrijver en componist
(Column is gepubliceerd in de Twentse Courant Tubantia, 2 maart ’13)
Opmerkingen