Niet Europa, maar Indonesië heeft de oudste grotkunst
De prehistorische grotschilderingen in Spanje en Frankrijk blijken niet de oudste ter wereld: nieuw onderzoek wijst die in Sulawesi aan als nóg ouder. 'Dit zet alles op z'n kop.'
Maarten Keulemans
Afbeelding van handen in een grot op Sulawesi, in de jaren vijftig ontdekt door H.R. van Heekeren, nu opnieuw gedateerd. Beeld Maxime Aubert
Europa is dus toch niet de bakermat van de schilderkunst. Op het Indonesische eiland Sulawesi hebben archeologen tot hun stomme verbazing vastgesteld dat sommige schilderingen op de muren van grotten nóg ouder zijn dan de beroemde prehistorische grotschilderingen uit Frankrijk en Spanje. Een teken dat schilderkunst in de steentijd geen exclusief Europees verschijnsel was.
De wetenschappers baseren zich op gedetailleerde analyse van twaalf handafdrukken en twee tekeningen van dieren in zeven Indonesische grotten bij Maros-Pangkep, die in de jaren vijftig van de vorige eeuw werden beschreven door de Nederlandse archeoloog H.R. van Heekeren. 'Omdat pigment in de tropen snel vergaat, dachten we altijd dat die schilderingen niet ouder konden zijn dan een paar duizend jaar', zegt de Leidse hoogleraar oude steentijd Wil Roebroeks.
Maar uit nieuwe, gedetailleerde chemische analyse van kalkstenen blaasjes die boven op de tekeningen zijn gegroeid, blijkt nu dat de oudste handafdrukken minstens 39.900 jaar oud moeten zijn, iets ouder nog dan de vroegst bekende grottenhandjes uit Europa.
Chauvet
Een schildering van (vermoedelijk) een varken moet tussen de 35.700 en de 35.400 jaar geleden zijn geschilderd, iets langer geleden dan de vroegst bekende dierentekeningen in de grot van Chauvet in Zuid-Frankrijk. Daarmee is het Indonesische varken meteen de oudst bekende figuratieve schildering ter wereld.
'Ik vond het zó te gek toen ik dit las. Dit zet alles op zijn kop', zegt Roebroeks, die zelf niet bij de nieuwe analyse is betrokken. 'Lang waanden we ons het centrum van de wereld, met zo'n 350 beschilderde grotten in West-Europa. En dan opeens dit. Een totale verrassing.'
De hoogleraar verwacht meer onthullingen: 'Hetzelfde team is nu bezig op Borneo en in Noord-Australië, waar ook veel grotschilderingen zijn gevonden. Ik denk dat we een soort zegetocht tegemoet kunnen zien van dit soort ontdekkingen.'
De archeologen, onder wie de in Australië werkzame Nederlander Gert van den Bergh, wijzen er in het wetenschapsblad Nature op dat de vroegste kunst kennelijk niet in een 'oerknal' van creativiteit is ontstaan in Europa, zoals men tot voor kort dacht. 'Dit suggereert dat moderne mensen hun creativiteit al bij zich hadden toen ze zich vanuit Afrika verspreidden over de wereld', aldus de Britse paleontoloog Chris Stringer.
Beeld de Volkskrant
Europa geen kraamkamer
'Het verhaal van Europa als kraamkamer van de kunst was altijd al wat naïef', vindt ook Roebroeks. Zo vonden archeologen in een grot in Zuid-Afrika al eens rode oker van misschien wel 70 duizend jaar oud.
Wie de tekeningen maakten, is lastig te zeggen. Het huidige Indonesië raakte rond 50 duizend jaar geleden bevolkt met moderne mensen. 'Dit waren jager-verzamelaars, die waarschijnlijk ook schaaldieren verzamelden en aan visvangst nabij de kust deden', zegt Roebroeks.
Eveneens onduidelijk is waarom de voorouders hun omgeving zo fanatiek beschilderden. Archeologen denken dat het geschilder zich niet beperkte tot de binnenkant van grotten: in Europa zijn ook op rotsen buiten de grotten sporen gevonden van prehistorische kunst gevonden. 'Dit waren mensen die hun omgeving en hun voorwerpen versierden', zegt Roebroeks.
Opmerkingen