wordt-indonesië-volwassen
Jakarta, Indonesië, David Challik, Sweet Durian
Op 5 november vond er een grote demonstratie plaats bij de Hotel Indonesia Rotonde. Dat is op zich niet bijzonder, dat gebeurt wel vaker.
Daags van te voren ontstond er een enorme spanning.
“Kom vrijdag niet in het centrum. Er komt een grote demonstratie. Pas op!”
Bedrijven geven hun medewerkers opdracht niet op het werk te verschijnen. Iedereen heeft het over de vele politieagenten die in de stad aan het patrouilleren zijn. In Jakarta hebben heel veel mensen een Facebook account en daar wordt zeer actief gebruik van gemaakt. Van alle kanten wordt actuele informatie aan elkaar doorgegeven. In de aanloop van de demonstratie houdt iedereen dan ook zijn Facebook goed in de gaten – dat doen ze altijd al, maar nu zeker – want er worden ernstige rellen verwacht…
Plotseling gaat Prabowo Subianto, de presidentskandidaat die de verkiezingen had verloren, op bezoek bij president Joko “Jokowi” Widodo, die wel de verkiezingen had gewonnen. Niemand weet waarom, laat staan waarom dat live op de televisie wordt verslagen. Prabowo staat bekend als een powerplayer die geen middelen ongemoeid laat om zijn zin te krijgen.
Komt hij de president vertellen dat de gouverneur van Jakarta ontslagen moet worden, want anders gebeuren er dingen die hijzelf niet meer in de hand kan houden… !?!
Prabowo heeft veel op zijn geweten. Toen hij nog commandant van de speciale troepen was heeft hij zes studenten dood laten schieten tijdens een anti-regeringsdemonstratie. Daarna is hij met een legereenheid opgetrokken naar het huis van de toenmalige president Habibie om diens aftreden af te dwingen. We hebben het hem allemaal zien doen.
We weten niet wat er is besproken tussen Jokowi en Prabowo, daar werden geen mededelingen over gedaan. Na afloop bestegen zij ieder een paard, wat een paar unieke fotogenieke momenten opleverde. Prabowo vertrekt daarna. Het grote publiek moet maar raden wat de betekenis is van deze gebeurtenis en wat er verder staat te gebeuren.
President Joko Widodo (“Jokowi”) en Prabowo Subianto
De vorige president, Susilo Bambang Yudhoyono, koosnaam “SBY”, nodigt plotseling de pers uit bij hem thuis in Bogor. Die komt in grote getalen. De reden is van te voren niet bekend, maar die wordt snel duidelijk. Een anders zo beheerste SBY vertelt geëmotioneerd – zijn stem slaat een paar keer over – dat hij en zijn partij niets te maken hebben met de demonstratie die vrijdag gaat plaats vinden. Ja, dat staat nog te bezien. Zijn zoon doet mee aan de aanstaande verkiezingen voor gouverneur van Jakarta. SBY is een Javaan. Bedoelt hij dat hij echt niets te maken heeft met de demonstratie, of bedoelt hij juist het tegenovergestelde en zegt hij dat bepaalde partijen moeten inbinden?
Voormalig president Susilo Bambang Yudhoyono (“SBY”)
Indonesische Soap
In Indonesië is er nooit iets zoals het lijkt. Er wordt altijd veel stemming gemaakt en het lijkt alsof iedereen daarvan geniet. Er wordt veel geroddeld, iedereen voegt graag iets toe aan het verhaal dat als een lopend vuurtje ten ronde gaat.
Bijna alle Javanen zijn groot gebracht met het Wayang schimmenspel, waarin actualiteit en fantasie met elkaar worden verweven en waarbij het verhaal een vrije loop neemt. Een Wayang voorstelling wordt meestal tot diep in de nacht gehouden. De soaps op de televisie kunnen worden beschouwd als een voortzetting van deze Wayang voorstellingen. Elke avond is er wel een soap op televisie. Eigenlijk speelt zich het leven van een Indonesiër af in een eigen soap en daaraan worden moeiteloos telkens nieuwe afleveringen toegevoegd. Het verhaal hoeft niet waar te zijn, als het maar interessant klinkt.
De grote demonstratie van 4 november is aangekondigd door de FPI, het Verdedigings Front voor de Islam. Een uiterst onvoorspelbare en agressieve organisatie, die graag ergens op bezoek komt om de boel kort en klein te slaan. Ze streeft ernaar om de samenleving te ontwrichten om zo het Kalifaat ook in Indonesië te kunnen oprichten. Wee degene die er iets van zegt, want die wordt meteen voor “Afvallige” uitgemaakt en daar schrikt de gemiddelde Indonesiër erg van, dus die houdt zich op de vlakte.
Dat de FPI met deze demonstratie vrij spel krijgt geeft te denken. Indonesië is wel een Islamitisch land, maar dat zo’n organisatie brede steun onder de bevolking geniet is ook weer niet waar. Dat zij een massale demonstratie mag houden en daarbij het totale openbare leven in de stad mag platleggen, gebeurt niet zonder reden. Welke partijen hebben daar belang bij? Welke bestuurder, welke politicus, welke religieuze organisatie zit hier achter? Normaal is dat vrij duidelijk, maar deze keer is het wat schimmig. De beweegredenen van de demonstranten, FPI of geen FPI, zijn in ieder geval helder: een gratis maaltijd en wat geld…
Habib Rizieq, voorzitter van de FPI (met bril)
De FPI beweert dat Basuki “Ahok” Tjahaja Purnama, de gouverneur van Jakarta, de Islam beledigd heeft en dat hij daarvoor gestraft moet worden. Om dat kracht bij te zetten organiseren ze de 4 november demonstratie. 100.000 Fanatieke Islam aanhangers worden van buiten de stad naar Jakarta vervoerd om tegen de gouverneur van Jakarta te demonstreren. De FPI heeft ook in Jakarta zelf aanhangers, maar de rest van de 9,6 miljoen inwoners van Jakarta houdt zich afzijdig. Het is dus een puur Islamitische aangelegenheid. Alle demonstranten dragen als echte Islam aanhangers witte kleding.
Dat de demonstratie een nationale gebeurtenis zal worden, dringt pas goed door toen op woensdagavond een groot debat op METRO TV plaats vond, waaraan politie, leger, rechtsgeleerden, religieuze leiders deelnamen. De commandant van Indonesische strijdkrachten Generaal Gatot Nurmantyo hield daags van te voren nog een gepeperde redevoering, waarin hij zei dat het leger zich afzijdig zou houden, maar het zeker zal ingrijpen als de demonstratie uit de hand zou lopen. Een verkapt dreigement.
Tijdens de discussie wordt de toon gezet door het hoofd van de nationale politie Tito Karnavian, die bekend staat als een gunsteling van president Jokowi. “Demonstreren is een democratisch recht”, zegt hij. Een uitspraak die in het Soeharto tijdperk nooit gehoord werd.
De volgende dag spreekt de president dezelfde woorden op televisie. Zelfs de nieuwe coördinerend minister voor veiligheid, Wiranto, een oud legerleider uit de Soeharto tijd, zei exact dezelfde woorden. Het ziet ernaar uit dat de regering van president Jokowi, ondanks alle interne verdeeldheid, op één lijn staat voor wat betreft de 4 november demonstratie. Geen machtsvertoon, geen dreigementen en geen escalatie.
Hoofd van de nationale politie, Generaal Tito Karnavian
Vrijdag, 4 november was het zover.
’s Morgens vroeg stroomt de stad vol met bussen die helemaal afgeladen zijn met mensen. De rotonde bij Hotel Indonesia wordt helemaal wit gekleurd van de protesterende Islam aanhangers. Na het middaggebed komt de mensenmassa in beweging en trekt op naar het Nationaal Monument. Er vinden enkele schermutselingen plaats, twee politieauto’s worden in brand gezet, een politieagent wordt gewond afgevoerd. Het dreigt even heel grimmig te worden. Alle televisie- en radiostations hebben verslaggevers ter plekke, enkelen worden in de uitvoering van hun werk door demonstranten gestoord. De wagen van METRO TV wordt aangevallen en moet door de politie worden ontzet.
Na enkele uren zijn de kelen schor geschreeuwd en beginnen er al demonstranten naar huis te gaan. Om het protest nieuw leven in te blazen willen de demonstranten optrekken naar de ambtswoning van de gouverneur. Dat wordt door de politie verboden. Daarna trekken velen op naar het parlementsgebouw. Dat is volledig gebarricadeerd. Het is ondertussen donker geworden. Het blijkt dat er niet genoeg bussen zijn om de mensen naar huis te brengen. De politie geeft de demonstranten toestemming om de nacht voor het parlementsgebouw door te brengen. Bij de opritten naar de tolweg staan mensen verveeld om zich heen te kijken. Er is geen vervoer terug.
Het is nog niet over. Op een aantal plekken in het noorden van de stad vinden plotselinge schermutselingen plaats tussen stenengooiende jongeren en de politie. De politie reageert zeer beheerst, schiet niet met traangas, wacht als het ware af totdat er geen stenen meer zijn om te gooien. En dan is de rust in de stad weergekeerd.
Zijn deze gebeurtenissen een voorbode van een Nieuw, Jong en Modern Indonesië?
Wij denken van wel. In de steden is een nieuwe klasse van bewoners ontstaan: een klasse van hardwerkende, ambitieuze, beter opgeleide, veelal jonge mensen. De middenklasse. Deze mensen zijn nog even traditioneel en religieus denkend als hun ouders op het platteland, maar zij staan elke dag in de file om naar hun werkplek te gaan. Ze ondervinden hinder van het vastlopen van het verkeer, de overstromingen in de stad en van de corruptie. Ze zijn in de stad om te werken, geld te verdienen om te leven, te studeren en voor hun kinderen. Zij beseffen dat Ahok, de gouverneur, echt iets doet aan de leefbaarheid van de stad. Hij mag dan wel Christen zijn en Chinees, maar dat zien ze dan maar over het hoofd. In het denken van de middenklasse heeft een zekere nuchterheid post gevat, waarbij fanatisme, onverdraagzaamheid en afgunst nog steeds worden getolereerd, maar waarbij voor wat betreft het eigen leven orde en rust worden nagestreefd.
Gouverneur van de speciale regio van Groot Jakarta, Basuki “Ahok” Tjahaja Purnama
Het contrast met de demonstranten kan niet groter zijn. In middenklasse heeft veelal een vast inkomen en vaak een eigen vervoersmiddel. De demonstranten zijn uitgesproken arm en hebben geen (regelmatig) inkomen. De middenklasse is beslist beter opgeleid en vooral breder opgeleid, hoewel de kwaliteit van het onderwijs in Indonesië bijzonder slecht is. De demonstranten hebben vaak helemaal geen opleiding of slechts een jaar Koranschool in het dorp. Dat maakt dat ze erg ontvankelijk zijn voor de aardsconservatieve opvattingen van de Islamitische geestelijkheid. De mensen van de middenklasse proberen zich te ontworstelen aan de armoede van hun sociale omgeving en proberen de traditionele en religieuze principes die ze van jongs af aan hebben meegekregen een nieuwe plek in hun leven te geven.
Iemand verwoordde het duidelijk op de televisie: “Waarom zouden 100 duizend demonstranten van buiten de stad moeten bepalen wat wij, 9 miljoen orang Jakarta, moeten vinden van onze gouverneur?”
Jokowi, Ahok en Tito zijn voorbeelden van de post-Soeharto era. Hun carrière is niet belast door schendingen van mensenrechten, zelfverrijking of corruptie. Hun machtsbasis is nog smal en ze moeten opereren in een omgeving die niet gewend is voor het grote geheel te denken. Moreel gezien zijn ze wel de uitgesproken voorbeelden van het Nieuwe Indonesië. Zij vormen het geweten van de natie.
We hebben eerder iets uitgelegd over de ‘Indonesische Soap’. We weten dat Indonesiërs over het algemeen niet kunnen om te gaan met de vele informatie die op hen afkomt. Ze zijn geneigd alleen dingen te geloven, als die afkomstig zijn van mensen die ze kennen. Ze vragen zich dus niet af of iets waar is; ze luisteren over het algemeen naar iets wat interessant is. En de rest verzinnen ze er zelf bij.
Met interessant bedoelen we in dit geval niet zo zeer dat ze er rijker van worden – dat is op zich natuurlijk ook interessant – maar veel meer dat ze daarmee in een goed blaadje komen te staan bij mensen die zij belangrijk vinden. Ze zullen in gesprekken met buitenlanders graag vertellen dat ze familie zijn van bekende figuren, dat zij toegang hebben tot mensen die beslissen over grote orders of dat ze zelf veel gedaan kunnen krijgen. Misschien is dat ook wel zo, maar vaak is dat alleen bedoeld om indruk te maken, niet alleen op de buitenlanders, maar ook op de mensen uit hun eigen netwerk die zij belangrijk vinden.
Het is vaak ondoenlijk voor buitenlanders om hier door heen te prikken. We weten dat daardoor wel eens flinke bokken zijn geschoten. Sweet Durian kan helpen, omdat we over het algemeen dit gedrag sneller herkennen. We kunnen achtergrondinformatie inwinnen en we kunnen helpen om op Indonesische wijze relaties op te bouwen, waarbij voortijdig het kaf van het koren wordt gescheiden. Ons devies daarbij is: niets overhaasten, niets weggeven wat van waarde is en voorkom dat je in de soap wordt meegesleurd.
Om het verhaal af te maken: van Probowo hebben we niets meer gehoord.
Generaal Gatot Nurmantyo heeft ingebonden en zat mee te bidden op de openbare gebedsdienst op 2 december, waarbij ook president Jokowi en vertegenwoordigers van de FPI aanwezig waren.
Ahok is nog steeds gouverneur. Er loopt nu wel een rechtzaak tegen hem over blasfemie. Heel veel rechtsgeleerden zijn er echter van overtuigd dat de beschulding van blasfemie geen stand houdt. Het heeft hem niet weerhouden om deel te nemen aan de gouverneursverkiezingen, die 15 februari zullen worden gehouden.
Habib Rizieq kiest ervoor om zijn eigen soap met een nieuwe afleveringen te continueren, door regelmatig aan te kondigen dat er nieuwe demonstraties zullen worden gehouden. Dat werd uiteindelijk niet meer geaccepteerd en hij is vervolgens opgepakt voor schendingen van de Pancasila (de staatsideologie), wat evenals blasfemie in Indonesië ook strafbaar is. Het Openbaar Ministerie vindt echter dat deze schendingen heel erg bedreigend zijn voor de openbare orde. Vandaar dat hij nog steeds in voorarrest zit.
Indonesië is volwassen aan het worden. Vooral in de grote steden is de denktrend en het gedrag aan het veranderen en rationeler geworden. Het is niet meer de chaos van vroeger, er zit systematiek in en wij vinden ook dat daar vooruitgang in zit…
Opmerkingen
92