Marion Bloem: „Indische mensen uit de koloniale tijd waren gewend om zich zo wit mogelijk te gedragen.”
FOTO IVAN WOLFFERS
Marion Bloem dacht dat ze het allemaal al had uitgelegd in haar debuutroman Geen gewoon Indisch meisje uit 1983 en dat ze veel had bereikt met haar documentairefilms zoals Het land van mijn ouders. Maar de vragen en het onbegrip over haar Indische achtergrond en de Nederlandse koloniale geschiedenis bleven. Dus nam ze opnieuw haar pen op en schreef ze Indo, een lijvig boek vol persoonlijke herinneringen. „Mijn familiestamboom vertelt het hele verhaal van de complexe koloniale samenleving tot nu.”
Marion Bloem duikt met ’Indo’ opnieuw in koloniale geschiedenis
’De ware reden dat ik dit boek heb geschreven is dat ik me zorgen maak om onze samenleving. De polarisatie groeit. Op sociale media, maar ook in de politiek doen mensen de waarheid geweld aan. Ze doen beweringen die niet wetenschappelijk gestaafd kunnen worden, ze discrimineren openlijk. Twee van die politici zijn bovendien Indo’s. Hun rechtse ideeën worden vaak verklaard vanuit hun Indische achtergrond. Maar in alle politieke partijen vind je Indo’s terug. Alleen zijn hun Indische wortels minder bekend.”
Doofpot
„Misschien ben ik een dwarsligger. Ik heb van meet af aan onze geschiedenis willen vertellen. In het zogenaamde Indische zwijgen geloof ik niet. Dat is een cliché. Ik noem het vooral het Nederlandse doodzwijgen. Want veel interesse in de verhalen van ons, Indo-Europeanen was er niet. Ook ik was met mijn documentaires en boeken soms de tijd vooruit. De koloniale geschiedenis zit vol met mijn pijnlijke verhalen, die lang bewust in de doofpot zijn gestopt. De maatschappij was er nog niet rijp voor die verhalen te horen.”
„Bovendien vielen Indo’s vaak niet zo op. Omdat ze zich als migranten in Holland uitstekend aanpasten. Indische mensen uit de koloniale tijd waren gewend om zich zo wit mogelijk te gedragen. Ze waren trots op hun Europese opvoeding en kennis van de Europese cultuur. Als Indo - veelal voortgekomen uit een relatie tussen een Europese man en een inheemse vouw - moest je dubbel zo hard je best doen om iets te bereiken. Daarom was hard werken, uitblinken en netjes Nederlands praten zo belangrijk. Mijn moeder hamerde daar altijd op.”
Aan de hand van verhalen uit haar eigen familie schetst Bloem de ingewikkelde Indische geschiedenis. Geen onderwerp, hoe pijnlijk ook, wordt vermeden. Van de kazernekinderen tot de njai, de inheemse vrouwen die als bediende en concubine van Europese mannen leefden, alles komt aan bod. „In zekere zin waren die vrouwen slavinnen. Ze hadden geen enkele rechten. Als de man des huizes uiteindelijk met een witte vrouw trouwde, werd ze vaak zonder pardon terug naar de kampong gestuurd. Soms met haar niet-erkende kinderen. Maar had de man zijn nageslacht wel erkend, dan werden haar kinderen haar afgenomen.”
Ook de incestpraktijken met de niet-erkende (dus voor de wet niet-bestaande) dochters, die bij de onderofficieren van het KNIL in de 19de eeuw niet ongewoon waren, het zogenaamde ’bloempje uit eigen tuin’, verhult Marion Bloem niet. „De koloniale tijd, een lange periode van racisme, superioriteitsgevoelens, ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw en een meedogenloze verdeel-en-heerspolitiek heeft wel mensen, en met name mannen, de gelegenheid geboden om het slechtste in zichzelf boven te laten komen”, schrijft ze.
Daarnaast relativeert en bevraagt ze typische Indische clichés, zoals de veelgeroemde gastvrijheid (’Ik vind het jammer dat ik dit zelf met mijn drukke leven niet heb kunnen volhouden’) of het gebruik van de tjebok-flessen op het toilet (water om je billen mee schoon te spoelen na een grote boodschap). Bloem lacht: „Kijk voorbij de clichés, wil ik daarmee zeggen. Clichés zijn er om door te prikken. Dat doe ik ook in mijn boek.”
Identiteit
Dan met een zucht: „We kunnen geen vrijheid vieren als we de ander geen vrijheid gunnen. Niet alleen mensen die uit Syrië komen, of met joodse voorouders hebben een rugzakje. Wij allemaal. Het is belangrijk om daar regelmatig in te kijken en te bedenken: wat hoort werkelijk bij mij, wat wil ik koesteren en behouden en waar wil ik afscheid van nemen. Identiteit, een term die tegenwoordig veel gebezigd wordt, vind ik een griezelig begrip. Mensen doen alsof het iets statisch is, maar het is juist iets dynamisch. Je groeit erin.”
Zelf ziet ze haar gemengde afkomst nog altijd als rijkdom. „Als de gelegenheid om uit meerdere culturen het beste te kiezen, en als de bijzondere gelegenheid die mij al van jongs af aan geboden is om verder te kijken dan de grenzen van een land. Ik ben tevens dankbaar dat ik deel uitmaak van een migrantencultuur, zodat ik me kan verplaatsen in andere migranten. Maar ook ik betrap me zelf wel eens op wat ik trapjesdenken noem, waarbij je jezelf hoger in de hiërarchie plaatst. Daarom is bewustwording van die mechanismen zo belangrijk.”
Opmerkingen