Koloniale films: propaganda met een lange adem
De heftige verontwaardiging over het Nederlandse koloniale verleden die nog regelmatig oplaait, is deels het gevolg van het beeld dat in overheidsfilms over Nederlands-Indië werd gegeven. De Nederlander doet in deze films zonder uitzondering het goede. In haar promotieonderzoek schetst Gerda Jansen Hendriks de achtergrond van de filmbeelden die tot op de dag van vandaag een sleutelrol spelen bij de collectieve herinnering aan de kolonie. Zij verdedigt haar proefschrift op vrijdag 28 november aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).
‘Uitbuiting van arbeiders, standrechtelijke executies, het platbranden van dorpen: in de overheidsfilms over Nederlands-Indië is niets hiervan ooit te zien geweest. Hierdoor kunnen we ons, in deze tijd van overvloedige beeldinformatie, moeilijk voorstellen dat Nederlanders zich in Nederlands-Indië schuldig hebben gemaakt aan onmenselijke daden’, aldus Jansen Hendriks.
In haar proefschrift belicht Jansen Hendriks een aantal tot nu toe onbekende zaken. Zo is er de vroege oprichting van een gouvernementsfilmbedrijf, al in de jaren tien van de 20ste eeuw. Er is het verhaal van de propagandafilms die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt voor de Amerikaanse bevolking en die vanwege hun progressieve inhoud nooit in Nederland zijn vertoond. De rol van filmmaker Joris Ivens als Film Commissionar for the Netherlands East Indies wordt opnieuw bekeken en er is aandacht voor de nauwe verbondenheid van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) met het Polygoon-bioscoopjournaal en het NTS-televisiejournaal.
De filmproductie van na 1945, als Nederland een koloniale oorlog begint in Indonesië, is een schoolvoorbeeld van propaganda waar de autoriteiten zelf graag in willen geloven. Het Gouvernements Filmbedrijf Multifilm Batavia, zoals de naam voluit luidt, maakt vele reportages waarin een ideaalbeeld van de kolonie wordt gegeven en Nederlandse militairen ‘ambassadeurs van goede werken’ zijn. ‘Dat de regering zo’n beeld verspreidt is op zich niet verrassend, maar het is op z’n minst problematisch dat deze films tot op de dag van vandaag worden hergebruikt in televisieprogramma’s. De propaganda heeft zo een hele lange adem gekregen. In het filmarchief is Nederland voor eeuwig de koloniale mogendheid die het beste voorheeft met zijn burgers en onderdanen’, concludeert Jansen Hendriks.
Na de verschijning van het proefschrift zullen de films die daarin centraal staan, via het internet voor iedereen te bekijken zijn. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid lanceert op vrijdag 28 november een eigen kanaal waarmee zijn collectie van films over Nederlands-Indië openbaar wordt gemaakt.
Promotiedetails
Mw. G. Jansen Hendriks: Een voorbeeldige kolonie. Nederlands-Indië in 50 jaar overheidsfilms 1912-1962. Promotoren zijn prof. dr. J.C.H. Blom en prof. dr. F.P.I.M. van Vree.
Tijd en locatie
De promotieplechtigheid vindt plaats op vrijdag 28 november om 11.00 uur. Locatie: Aula van de UvA, Singel 411, Amsterdam.
Opmerkingen