Iedereen migrant #5: Indische Nederlanders

[Jan de Keten]

Iedereen migrant #5: Indische Nederlander

Gemangeld tussen twee culturen

De ouders van Nina Anthonijsz.  Er schuilt veel tragiek in de geschiedenis van Indische Nederlanders: gedwongen Indonesië te verlaten na de onafhankelijkheid maar nooit echt welkom in Nederland. “Ik hoorde eigenlijk nergens bij.”

Het boek van de Nederlandse koloniale aanwezigheid in Indonesië kan nog lang niet dicht. Eind november was er nog ophef over gepland wetenschappelijk onderzoek naar het Nederlandse militaire optreden tussen 1945 en 1950 als reactie op het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid. En een maand eerder kreeg het boek Tempo Doeloe, een omhelzingvan Kester Freriks veel kritiek. Met Tempo Doeloe wil hij ‘eerherstel voor het Nederlands-Indië zoals het eens was’. Want door alle nadruk op het koloniale geweld is de in Jakarta geboren schrijver de herinnering aan ‘die mooie tijd’ afgenomen, vindt Freriks.

Identiteit is complex

“Kester Freriks moet eens over het hek van zijn Indische tuin heen kijken. Het Indonesische volk heeft ‘die mooie tijd’ heel anders beleefd”, zegt historica Lara Nuberg (28), die afgelopen maand regelmatig de degens kruiste met totok (in Indonesië geboren witte) Freriks. Ze deed dat op de radio, op debatpodia en op haar eigen blogGewoonEenIndischMeisje.

Nuberg: “Anderhalf jaar geleden maakte ik met mijn familie ter gelegenheid van mijn moeders zestigste verjaardag een reis door Indonesië. Het was voor mij de tweede keer dat ik de geboortegrond van mijn oma bezocht. Net als tijdens die eerste reis voelde ik direct een verbondenheid met het land. Ik herkende zoveel van mijn oma en haar zus. Na thuiskomst was ik ervan overtuigd dat ik hier meer mee moest gaan doen. Toen ben ik begonnen met het schrijven van een boek en ben ik ook met de blog gestart.”

De ouders van Nina Anthonijsz.

Indische Nederlanders zijn het product van kolonialisme

Tweet dit

De identiteit van de Indische Nederlanders is volgens Nuberg een complexe zaak. Dat wordt beaamd door tweedegeneratie Indische Nina Anthonijsz (53), wier beide ouders Indisch waren. “Indische Nederlanders zijn het product van kolonialisme, omdat ze van oudsher geboren zijn uit – meestal – een Nederlandse vader en een Indonesische moeder. Ze zijn niet Nederlands maar ook niet Indonesisch. Mijn ouders hadden geen besef van koloniale onderdrukking, ze waren tieners in het koloniale tijdperk. Ze koesterden de herinnering aan een paradijselijke periode.” Hetzelfde geldt voor de oma van Nuberg. “Zij vond dat de Indonesiërs ‘haar land’ hadden afgepakt.”

Denken in rassenscheiding

Nuberg neemt dat haar oma niet kwalijk. “Dat was haar wereld. Ze vond het normaal dat het personeel voor de deur op een matje moest slapen in plaats van in een bed. En ze begreep er niets van dat Indonesiërs gewelddadig werden in de Bersiap-periode. Ik vraag me wel eens af of ze zich ooit echt realiseerde wat het betekent om Indisch te zijn.”

Lara (links) en Lara’s oma.

“Mijn ouders keken op tegen witte Nederlanders”, zegt Nina Anthonijsz, “Vanuit hun kindertijd waren witte Nederlanders degenen die het voor het zeggen hadden. In Indonesië waren de echte rijke mensen altijd wit. Er bestonden daar geen arme witte mensen. Dat associeerden ze dus met ‘beter dan wij’ zijn.”

De Indische identiteit wrong al in de koloniale tijd, stelt Lara Nuberg, want de ‘Indo’s’ kwamen voort uit verre van gelijkwaardige relaties. “Dat werd me nooit verteld. Ik ontdekte het pas toen ik onderzoek ging doen.” In haar eigen familiegeschiedenis stuitte ze rond 1900 op het schrijnende verhaal van haar betovergrootmoeder. “Zij was een njai, een concubine – veel Nederlandse mannen leefden samen met een Indonesische, maar trouwden niet. Mijn betovergrootvader erkende de kinderen die ze samen kregen, maar stuurde haar vervolgens weg. Ze heeft haar kinderen nooit meer gezien. Hij nam toen een nieuwe vrouw tot njai. De kinderen kregen ingepeperd dat ze niet met ‘het volk’ om mochten gaan, en zeker niet met moslims. Het denken in rassenscheiding is Indische Nederlanders met de paplepel ingegoten.”

Niet opvallen

Dat verleden wordt nog wel eens weggemoffeld door Indische mensen, vertelt Nuberg. “‘In mijn familie kwam geen njai voor’, zeggen ze. ‘Weet je dat zeker? Ook verder terug in de familiegeschiedenis niet?’ reageer ik dan. Dit zet je eigen afkomst toch wel in een ander daglicht. Ik hoor Indische mensen nogal eens beweren: ‘ik heb niks met het slavernijverleden, Surinamers kruipen te makkelijk in een slachtofferrol’. Dan denk ik: duik eens dieper in je eigen familiegeschiedenis.”

Na 1945 werd gaandeweg duidelijk dat er voor de meeste Indische Nederlanders geen toekomst meer was in Indonesië. Op het uitroepen van de onafhankelijkheid door de latere president Soekarno volgde de gewelddadige Bersiap-periode. In 1949 werd Indonesië formeel onafhankelijk. Zo’n 350.000 Indische Nederlanders vertrokken naar Nederland, een land dat ze niet kenden. “In Nederland kregen mijn ouders het pas echt zwaar”, zegt Nina Anthonijsz. “Mijn vaders diploma’s werden hier niet erkend, hoewel ze op Nederlandse scholen waren behaald. Hij moest dus onderaan beginnen, en belandde op de salarisadministratie van de GVB. Hij was heel serieus en had een keihard arbeidsethos. Dat werd door Hollanders gezien als slijmen. Toen hij werd gepromoveerd tot hoofd van de salarisadministratie kwamen de scheldpartijen: ‘die bruine moet eruit’. Op z’n 52^e werd hij afgekeurd vanwege hoge bloeddruk en hartproblemen.”