Second generation Een fotografie project
Inleiding
Mijn naam is Jochem Sanders. Al jaren lang heb ik het idee om in mijn fotografie uiting te geven aan mijn relatie met de achtergrond van de familie van mijn vader. Mijn vader is getekend door de oorlog en ook ik heb daar iets van mee gekregen. Ik ben opgegroeid als zoon van een vader die als jong kind tijdens de Tweede Wereldoorlog in een Japans Interneringskamp heeft gezeten. Daarmee ben ik een tweede generatie kind. Het is zoals een Japanse officier zei bij de capitulatie in augustus 1945: ‘Jullie zijn nu de winnaars, maar zullen voor de komende vier generaties de verliezers zijn.’ Dat geldt ook voor zijn volk. Het is helaas van alle tijden en plekken dat oorlogservaringen doorsijpelen in volgende generaties. Trans-generationele traumatisering, zoals het in de psychologie genoemd wordt, is een universeel gegeven.
De Tweede Wereldoorlog was helaas niet de laatste oorlog. Er zijn momenteel meer brand-haarden dan er in de laatste 70 jaar zijn geweest. Dat maakt het een urgent onderwerp.
Dat oorlogservaringen vat blijven hebben op latere tijden werd nog maar eens benadrukt door Koning Willem Alexander tijdens zijn bezoek aan Japan afgelopen oktober: "De wonden die zijn geslagen blijven het leven van velen beheersen", zei hij tijdens het staatsbanket aldaar over de Tweede Wereldoorlog. En niet alleen de levens van degenen die het daadwerkelijk hebben meegemaakt.
In het project Second Generation onderzoek ik op welke wijze traumatische oorlogservaringen van ouders vaak op hun kinderen (en ook op latere generaties) doorwerken. Centraal in dit project staan de kinderen van de slachtoffers uit Nederlands-Indië. Middels een serie portretten wil ik hun trauma zichtbaar maken.
Trauma’s die immer aanwezig zijn en deel uitmaken van een persoon, maar bijna altijd onder de oppervlakte blijven.
Ik kies bewust voor ‘mensen zoals ik’: tweede generatie Indo’s. Dit zijn mensen met (gedeeltelijk) Nederlands bloed wiens vader en/of moeder de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië hebben meegemaakt en zelf na 15 augustus 1945 zijn geboren. Door deze specifieke inkadering wil ik meer de diepte in gaan en tevens extra aandacht geven aan een nog steeds relatief onderbelicht onder-werp uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en haar cultureel erfgoed.
Jochem Sanders Photography
Er zijn in Nederland ongeveer 800.000 mensen die tot deze tweede generatie behoren.
De onbekendheid heeft voor een groot deel te maken met het verzwijgen van het onderwerp door mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt. Ondanks dat dat door het steeds ouder worden van betrokkenen wel minder is geworden. Velen die deel uitmaken van de eerste generatie hebben de behoefte in hun laatste jaren van hun leven met open hart en ogen terug te kijken, juist ook naar de minder leuke dingen.
De Geschiedenis
De geschiedenis die zich tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog in voormalig Nederlands-Indië heeft voorgedaan verschilt op veel vlakken sterk van wat er zich destijds in Europa afspeelde. Temeer daar men hier te maken had met een koloniale context, vermengd bloed en een bevrijding die het begin van een geweld-dadige periode van onafhankelijk-heidsstrijd betekende die pas 4 jaar na de Tweede Wereldoorlog uitgevochten was. Toen in 1942 de tot dan toe nog ‘vrije’ kolonie Nederlands-Indië bezet werd door de Japanners, betekende dit het begin van het einde van een tijdperk van 150 jaar. Onder het Japanse anti-westerse bewind werd de Nederlandse bevolking en een groot deel van hen met gemengd bloed, geïnterneerd in kampen. De mannen werden van de vrouwen en kinderen gescheiden. Drie jaar lang werden zij blootgesteld aan honger, ziekte en mishandeling die vaak de dood tot gevolg hadden. Tot de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945, stierf zeker 1 op de 6 geïnterneerden. Daarnaast verbleven er ook veel Indische Nederlanders buiten de kampen die door de Japanners, en ook vaak door de lokale bevolking, als minderwaardig werden gezien. Met alle problemen van dien.
De Japanse bezetting had bij de lokale bevolking de onafhankelijk-heidsdrang aangewakkerd. Twee dagen na de Japanse capitulatie riep Sukarno en Hatta de Republik Indonesia uit. Tot 1949 werd er door Nederlandse regering tevergeefs geprobeerd om het koloniale gezag te herstellen. Deze periode kan onderverdeeld worden in de Bersiap; de chaotische tijd tot 1947 waarin er een gezags-vacuüm was en de periode van de politionele acties, waarin de Nederland met geweld de macht tevergeefs weer in handen probeerde te krijgen. In december 1949 vond de soevereiniteitsover-dracht plaats.
Na de bevrijding keerden veel Nederlanders terug naar hun vaderland. Aangekomen in Nederland moest men een geheel nieuw bestaan opbouwen in een vreemd geworden land. Er was geen ruimte en aandacht voor de gebeurtenissen die zij in de voormalige kolonie hadden meegemaakt. Ook de slachtoffers zelf wilden vaak maar al te graag
vergeten en bouwen aan een nieuwe toekomst.
In de periode van 1945 tot 1949 verlieten ook veel mensen met gemengd bloed Nederlands-Indie om zich in Nederland te vestigen. Voor hen was het geen terugkeer maar een reis naar een nieuwe toekomst in een land waar zij nog nooit waren geweest.
Het Project
Wat dragen volgende generaties van deze geschiedenis met zich mee en hoe uit zich dat in hun bestaan? In een serie van ongeveer twintig portretten van tweede generatie Indo’s wil ik hierop een antwoord geven. De komende tijd ga ik op zoek naar deze mensen en in gesprek met hen over hun herinneringen van vroeger thuis, de verhalen die zij thuis wel of niet hebben meegekregen over de hierboven beschreven periode en hoe dit alles hen heeft gevormd tot wie zij nu zijn. In de aanpak om elk van hen te portretteren ben ik vooral ook op zoek naar elementen die een visuele blijk kunnen geven aan hoe zij hierdoor zijn gevormd. Je kunt hierbij denken aan bijvoorbeeld een herinnering, voorwerp of gewoonte van betekenis. Zo heb ik een man ontmoet die van huis uit heeft geleerd altijd een vluchtkoffer onder zijn bed te hebben klaarliggen. Hem wil ik met deze koffer op straat fotograferen. Door zulk soort elementen visueel in de portretten te verweven krijgen de portretten een verhalende laag die direct of indirect verwijst naar de trans-generationele trauma’s van de geportretteerden.
Jochem Sanders Fashion Photo
Stijl en Karakter
De beelden zijn naast dat ze deze psychologisch verhalende laag hebben ook van documentaire aard. De mensen worden namelijk als zichzelf gefotografeerd, echter op gestileerde wijze geplaatst in de visuele werkelijkheid van een gedachte, angst of herinnering; bijna cinematografisch. Om dit te bereiken houd ik er rekening mee dat er situaties kunnen ontstaan waarin er gebruik dient te worden gemaakt van art-direction, styling en visagie.
Geportretteerden
Essentieel in het project is het vinden van mensen met verhalen die te visualiseren zijn in fotografisch sterke beelden. Aangezien in Nederland meer dan 800.00 mensen binnen de doelgroep vallen moeten deze te vinden zijn. Zonder gericht op zoek te zijn geweest, heb ik al twee mensen ontmoet wiens verhaal een interessant sleutel-element bevat en medewerking willen verlenen aan dit project. Ik wil zorgen voor een zo gevarieerd mogelijke afspiegeling van de onderwerpsgroep. Dit geeft extra blijk aan de universaliteit van de problematiek, zowel in het hier gestelde kader als ook in het algemeen.
Presentatievorm, Locatie en doelgroep
De serie portretten wordt gepresenteerd in een museale expositie begeleid door een publicatie. De beelden worden vergezeld door beknopte teksten, gebaseerd op gesprekken met de geportretteerden, waarin wordt ingegaan op de achtergrond van zijn of haar ouder(s) en hoe deze hen heeft gevormd. Daarnaast zal de catalogus teksten bevatten die dieper ingaan op de historische en psychologische context van het onderwerp.
Het publiek dat ik wil bereiken is grofweg in vieren te delen: Ten eerste: publiek dat geïnteresseerd is in de oorlogsgeschiedenis van Nederlands-Indië en de gevolgen daarvan, zowel vanuit historisch als sociaal-maatschappelijk pers-pectief. Voor direct betrokkenen uit deze groep kan het uitnodigen tot in gesprek gaan over dit moeilijke onderwerp en daarmee
bijdragen aan verwerking.
Ten tweede: publiek dat in bredere zin interesse heeft in oorlogen en sociaal-maat-schappelijke gevolgen. Hierbij kan ook gedacht worden aan historici en psychosociale hulpverleners. Ten derde: publiek dat geïnteresseerd is in kunst en cultuur en in het bijzonder hedendaagse fotografie.
Tot slot kan het project voor jongeren een educatieve bijdrage zijn in de bewustwording over de gevolgen van oorlog op de lange termijn.
Als laatste wil ik zeggen dat ik hoop dat dit project haar steentje kan bijdragen aan de bewust-wording van mensen om respectvol met anderen om te gaan. Dagelijks worden we geconfronteerd met conflicten op grote en op kleine schaal. Deze raken mij, zoals velen die ons doen raken. Misschien dat ik mij door mijn achtergrond nog wel sterker besef hoe kwetsbaar ons leven hier in vrede is.
De Makers
Jochem Sanders – Initiator
Nadat ik als fotograaf begon in Amsterdam heb ik van 2008 – 2012 in New York gewoond waar ik naast vrij werk op straat te maken gewerkt heb voor regisseur en fotograaf Ellen von Unwerth. Tijdens deze periode heb ik gewerkt voor vele grote mode-merken en internationale mode-bladen. Na vier jaar besefte ik me dat ik mijn tijd voor 100% wilde gaan gebruiken voor het verder ontwikkeling van mijn eigen werk als fotograaf en ook het zwaartepunt te verschuiven naar autonoom werk.
Second Generation is het eerste grote project waarbij het startpunt iets puur persoonlijks is, in tegenstelling tot andere series die vaak de straat als startpunt hebben.
Fleur Lamers
In mijn werk ben ik vaak op zoek naar de spanning tussen een documentaire en enscenering. Naast mijn vrije werk maak ik ook toegepast werk voor verschillende bladen en merken.
Fleur Lamers – Projectcoördinator
Fleur Lamers (1982) is kunst-historica en adviseert met haar bedrijf ‘Artist Advisory’ vele kunstenaars in hun praktijk. Als projectleider coördineert ze projecten en initiatieven van kunstenaars, waarbij ze zich onder meer richt op communicatie, het onderzoeken van subsidie en sponsor mogelijkheden.
Fleur was werkzaam bij het MuHKa in Antwerpen, Het Stedelijk Museum en de Rijks akademie voor beeldende kunst en is sinds 2013 werkzaam als zelfstandige.
Tijdens haar loopbaan heeft ze verschillende functies bekleed en daardoor een breed perspectief van de kunstwereld ontwikkeld.
Heeft u interesse om Jochem Sanders behulpzaam te zijn of heeft u ideeën waarmee u hem kunt ondersteunen bij zijn fotografieproject? Het gaat dus om mensen van de 2e generatie. Neemt u dan contact op met Jochem, via zijn e-mailadres: info@jochemsanders.com. Wilt u meer weten? Bekijkt u dan zijn website www.jochemsanders.com
Opmerkingen