VVD SCHRAPT EIS ONDERZOEK NAAR GEWELD INDISCHE ZIJDE Jakarta belooft niets
PvdA-minister Koenders (Buitenlandse Zaken) heeft z’n zin. Er komt een grootschalig, door de staat betaald onderzoek naar de Nederlandse wandaden in toenmalig Indië in de periode 1945-1949. De VVD heeft het verzet ertegen laten varen.
De liberalen hadden vooraf harde voorwaarden gesteld. Een ervan was dat Defensie niet voor de kosten zou hoeven opdraaien. Aan die voorwaarde is voldaan; Buitenlandse Zaken betaalt het onderzoek, zo melden bronnen aan het Binnenhof. Ook wordt het Nederlandse handelen tijdens de ’politionele acties’ bezien in de context van die tijd, niet met de morele maatstaven van nu. Veteranen krijgen bovendien de mogelijkheid hun verhaal te doen. Ze zijn ingelicht over het aanstaande kabinetsbesluit. Het respect voor de veteranen was ook een belangrijk beding van de VVD.
Moordpartij
Aanvankelijk had de partij nóg een harde voorwaarde: opening van de Indonesische archieven, zodat ook het geweld aan Indonesische zijde onder de loep te nemen is. Deze voorwaarde was lange tijd een obstakel voor het onderzoek, omdat Indonesië geen zin had om die bloedige tijd tussen machtsvacuüm na het einde van de Tweede Wereldoorlog en het ’herstel van het koloniale gezag’ binnenstebuiten te keren. Gewroet in het eigen verleden zou de Indonesiërs immers ook dichterbij de moordpartij tegen de communisten brengen in 1965, waarbij naar schatting een half miljoen slachtoffers vielen.
Die voorwaarde van volledige medewerking van Jakarta is nu losgelaten. Wel wordt daarnaar ’gestreefd’. Premier Rutte heeft er vorige week met de Indonesische president persoonlijk over gesproken in diens presidentiële paleis. Er waren geen blokkades, maar evenmin harde toezeggingen, zo weten betrokkenen.
Terwijl er toch redenen voor te bedenken zijn. De laatste jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor geweld door Nederlandse militairen, maar nauwelijks voor de grove misdaden aan Indonesische zijde. Naar schatting 20.000 Nederlanders kwamen om bij slachtpartijen door zogeheten pemuda’s, jonge Indonesische bendes die zich vrijheidsstrijders noemden. Zo werd na de bevrijding in 1945 in de stad Surabaya op Oost-Java gruwelijk huisgehouden onder de Nederlandse gemeenschap, die net de Japanse bezetting had overleefd. Complete gezinnen werden uitgemoord, hun hoofden gespietst op staken langs de weg. Op het Nederlandse ereveld in de havenstad herinneren vele graven van baby’s, tieners en volwassenen aan die bloedige periode. Het is in Indonesië nooit onderzocht, laat staan dat er iemand voor is gestraft.
Het onderzoek zal worden uitgevoerd door het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en het Nederlands Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies. De drie instituten deden al in 2012 een concreet onderzoeksvoorstel, dat stuk liep op financiering. Er was in Indonesië immers onvoldoende draagvlak voor zo’n onderzoek, was destijds de motivering van het kabinet om niet te financieren. Bovendien waren de instanties net gekort door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dan gaf het geen pas dat een ander ministerie ze wel zou spekken, vond toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Timmermans. Hij was als Kamerlid overigens fanatiek pleitbezorger van door de staat betaalde rapportage over de periode van dekolonisatie. In kabinetskringen wordt benadrukt dat het initiatief voor het onderzoek van de instituten komt, en dat het kabinet slechts medefinancier is. Bovendien moet de Staat bij wetenschappelijk onderzoek gepaste afstand bewaren, klinkt het. Hiermee poogt het kabinet de eigen rol - en verantwoordelijkheid - vooral klein te houden. Het onderzoek zal jaren duren en miljoenen euro’s kosten.
Het was afgelopen tijd vooral minister Koenders die de vaart erin zette om met „onze donkere kanten van de geschiedenis” in het reine te komen. Bij zijn bezoek aan Indonesië in maart dit jaar sorteerde hij er al op voor: „We moeten bereid zijn de hand in eigen boezem te steken en te erkennen dat er fouten zijn gemaakt en vreselijke dingen zijn gebeurd.”
Hij formuleerde toen al een voorwaarde: naspeuringen naar het verleden moet vooral ’samen’ met Indonesië plaatsvinden. Het is nog afwachten naar de Indonesische invulling van het begrip ’samen’.
ICM 2,12,16
Opmerkingen
127