Verborgen verleden op Buru Door: Fridus Steijlen
Soms word je stil van iets dat je ziet en denk je in stilte aan wat anderen meemaakten. Dat gebeurde nadat ik het foto-essay ‘A hidden past’ (een verborgen verleden) van Ken Setiawan had gezien. Zij ging met haar vader Hersri Setiawan, die ik goed ken, in 2014 naar het Molukse eiland Buru. De aanleiding van die trip ligt veel verder terug, nu vijftig jaar geleden.
In de nacht van 30 september op 1 oktober 1965, dit jaar vijftig jaar geleden, vond in Jakarta een mislukte en rommelige staats-greep door linkse militairen plaats. Met deze putsch was de geest uit de fles. Generaal Suharto, commandant van de zogeheten Strategische Reserve, gebruikte dit voorval om de machtsbalans in het voordeel van rechts en het leger te brengen. Die balans was vooral in het begin van de jaren zestig steeds verder naar links uitgeslagen.
Door de communistische partij de schuld te geven van de putsch en de massa’s te mobiliseren wist Suharto uiteindelijk in 1967 het presidentschap te verwerven. De vestiging van zijn militaire regime ging gepaard met de vervolging van iedereen die werd verdacht lid te zijn van de communistische partij of daaraan gelieerde vakbonden. Met als resultaat: minstens een half miljoen mensen vermoord en, naar schatting, 1,5 miljoen mensen die zonder proces gevangen werden gezet. Het duurde tot eind jaren zeventig voordat deze politieke gevangenen werden vrijgelaten.
Ook op de Molukken vielen doden, zoals Umar Lestiluhu. Over hoeveel doden er toen precies vielen weten we eigenlijk weinig, daar is nog geen onderzoek naar gedaan. Ook werd een aantal Molukkers gearresteerd omdat ze verdacht werden van communistische sympathieën, zoals James Kaihatu, die op Buru gevangen werd gezet. Via dat eiland zijn de Molukken onlosmakelijk verbonden met de politieke gevangenen uit de jaren zestig. Naast Nusa Kembangan ten zuiden van Java, was Buru hét bekendste eiland waar het Suharto regime politieke gevangenen onderbracht.
Dr. Fridus Steijlen
De eerste gevangenen kwamen in 1969 aan in een plaats die Savana Jaya werd genoemd.
Zij moesten zelf de landbouw-gronden ontginnen en hun eigen onderkomens bouwen. Dat was zwaar, niet in de laatste plaats omdat veel politieke gevangenen ondervoed waren geraakt en de militaire bewakers losse handjes hadden. Na enige tijd mochten familieleden zich, in het kader van transmigratieprojecten, op Buru vestigen. Een aantal gevangen kon zich zo herenigen met hun gezinnen, wat niet betekende dat ze vrij waren gelaten. Toen in 1980 de kampen op Buru werden gesloten hadden daar 12.000 mensen gevangen gezeten, waarvan enkele honderden het niet hadden overleefd door ziekte, ondervoeding of geweld.
Onder de politieke gevangenen zaten ook veel intellectuelen. De bekendste was wel de Indonesische schrijver Pramoedya Ananta Toer. Pramoedya was, voordat hij in 1965 werd gearresteerd, bezig om de Indonesische geschiedenis in romanvorm op te schrijven. Met zijn gevangenneming verloor hij het archief en de aantekeningen die hij daarvoor had verzameld. Het was op Buru dat hij zijn roman opnieuw ‘schreef’, niet volledig op papier maar door het aan zijn kameraden te vertellen en op kladblaadjes naar buiten te smokkelen. Na zijn vrijlating in 1979 publiceerde hij het verhaal definitief in een vierdelige serie, wel de Buru-tetralogie genoemd: ‘Aarde der Mensen’,’ Kind van alle Volken’, ‘Voetsporen’ en ‘Het Glazen Huis’. De Buru-tetralogie is een klassieker als het gaat om de geschiedschrijving van de Indonesische nationalistische bewustwording en strijd vanuit Indonesisch perspectief. Na de sluiting van de gevangenissen bleef een klein groepje gevangen op Buru wonen en werken op het land dat zij met mede-gevangenen hadden ontgonnen.
Er staan nog enkele gebouwen die zij hebben gebouwd en monumenten en plaquettes die verwijzen naar de aanwezigheid van diverse militaire bewakings-detachementen. Foto’s van al die stille getuigen van Buru als politiek gevangenkamp zijn bij elkaar gebracht in dat mooie foto-essay ‘A hidden past’ (een verborgen verleden) van Ken Setiawan in Inside Indonesia. Ken’s vader, Hersri Setiawan, zelf ook schrijver, had met Pramoedya op Buru gezeten. Zij bezocht met hem Buru om samen een deel van zijn geschiedenis te leren kennen. (Moluks Historisch Museum).
Van 10 tot 13 november wordt in Den Haag een People’s Tribunal georganiseerd over wat er zich in 1965 en daarna in Indonesië afspeelde. Zie hiervoor de LINK: http://1965tribunal.org/press-release-2/
ICM 19.11.2015
Opmerkingen