The look of silence, de verzwegen genocide Documentaire over de moord op communisten in Indonesië 1965-1966
Vijftig jaar geleden voltrok zich in Indonesië de grootste genocide sinds de Tweede Wereldoorlog, die alleen maar in de schaduw gesteld werd door de gruwelijkheden van Joseph Stalin in de voormalige Sovjet Unie en de moordpartijen in Cambodja door de bendes van Pol Pot. Aan de omvangrijke moordpartijen in Indonesië is door de wereldpers betrekkelijk weinig aandacht geschonken, de reden waarom dit ook wel de “Verzwegen Genocide” genoemd wordt. Wij willen hier toch stilstaan bij wat zich een halve eeuw geleden afspeelde en waarover een documentaire is gemaakt door de cineast Joshua Oppenheimer, mede bekend om zijn vorige documentaire over dit onderwerp: “The Act of Killing”.
In de loop van de jaren ‘50 nam de Indonesische president Soekarno steeds meer afstand van de parlementaire democratie, een politiek systeem dat hij als gevaarlijk beschouwde. In plaats daarvan probeerde hij het land te besturen op basis van een nieuw consensussysteem, de zogeheten ‘gestuurde democratie’ op basis van de ‘Nasakom’ coalitie. Hierin zaten de drie belangrijkste pijlers van de Indonesische samenleving: het NASionalisme, de Agama (religie, de islam) en als derde het KOMmunisme.
“The Act of Killing
Politieke crisis
Lange tijd wist het systeem van de Nasakom de rust in Indonesië te bewaren, maar toen Soekarno zich halverwege de jaren ’60 – wegens gezondheidsredenen – steeds verder terug moest trekken uit de politiek, ging het volledig mis. Aangewakkerd door een zware economische crisis liepen de politieke spanningen in Indonesië in rap tempo op. In de nacht van 30 september 1965 barstte vervolgens de bom. Zeven hoge generaals van het Indonesische leger kregen bezoek van een gecamoufleerde legertruck met soldaten die hen van het bed kwamen lichten. Zes van de officieren werden nog diezelfde nacht geëxecuteerd, de zevende wist te ontsnappen door in de duisternis over zijn tuinmuur te klimmen en weg te rennen.
Staatsgreep van 1965
De volgende ochtend, 1 oktober 1965, was het Vrijheidsplein in Jakarta plotseling bezet door een groep rebellen. Ze noemden zichzelf de Gerakan 30 September Beweging en bleken onder leiding te staan van luitenant-kolonel Untung, de bevelhebber van de Presidentiële Garde. Tevens aanwezig was Dipa Aidit, de leider van de PKI, de Indonesische communistische partij. In de loop van de dag verklaarden de Gerakan via de radio dat ze ternauwernood een coup van de zeven generaals hadden weten te voorkomen. Om de rust te herstellen had de beweging nu de controle genomen over alle media- netwerken van Indonesië en was president Soekarno inmiddels in veiligheid gebracht.
Generaal Soeharto
De enige belangrijke Indonesische generaal die op 30 september 1965 opmerkelijk genoeg niet werd ontvoerd en vermoord was Soeharto, de bevelhebber van de strategische troepenreserve. De revolutionairen hadden gehoopt dat de generaal zich bij hen aan zou sluiten, maar zij kwamen bedrogen uit. Slechts enkele uren na de bezetting van het Vrijheidsplein nam Soeharto het bevel van het leger op zich en begon hij de nogal slecht georganiseerde revolutie te bestrijden. Op 2 oktober had hij de rebellen al grotendeels uit de hoofdstad Jakarta verdreven en stond het grootste deel van Indonesië stevig onder zijn controle.
In de dagen na de mislukte staatsgreep schoof Soeharto de schuld van de politieke onrust volledig in de schoenen van de communisten. Of dit ook terecht was is nooit duidelijk geworden. Daarnaast is nooit bekend geworden hoe de Gerakan beweging precies ontstond of wat hun doeleinden waren. Soeharto liet zich hierdoor echter niet tegenhouden en ontketende in het najaar van 1965 en het voorjaar van 1966 met zijn leger een ware terreurcampagne tegen de Indonesische communisten. Schattingen over het totale aantal slachtoffers lopen uiteen van 1,5 tot 2 miljoen doden.
Vergeten geschiedenis
De reden dat de Indonesische massamoorden van 1965 en 1966 uitgroeiden tot een stukje ‘vergeten geschiedenis’ is omdat er toentertijd al sprake was van grote desinteresse vanuit het Westen. In de context van de Koude Oorlog konden de Amerikanen en de Europeanen zich namelijk niet al te druk maken over het neerslaan van een communistische machtsovername. Ook de Nederlandse regering maakte geen ophef over de gruwelijke gebeurtenissen in Indonesië. De opkomst van Soeharto ten koste van de anti-koloniale Soekarno werd destijds gezien als een positieve ontwikkeling.
The Look of Silence
In 2012 kwam de documentaire “The Act of Killing” in roulatie, in 2015 het vervolg erop: “The Look of Silence”. In de eerste kwamen voornamelijk de daders in beeld, die vrijwel schaamteloos vertelden over hun misdaden. Nu was het de beurt aan de slachtoffers, die uitvoerig verhaal deden van hun ervaringen. Wederom een zeer indringend document van een vermaard regisseur over hoezeer het mis kan gaan wanneer onterechte ideeën en ideologieën de boventoon voeren. Dit tweede deel is eind september 2015 op de televisie vertoond.
“The Look of Silence”
De reden dat we hier toch aandacht besteden aan dit onderwerp is, dat het begin maart dit jaar precies 50 jaar geleden is, dat de communistenvervolging in Indonesië officieel ten einde kwam. Exacte tellingen ontbreken, maar over het algemeen wordt gedacht dat er tussen de 1,5 en 2 miljoen mensen bij deze vervolging zijn omgebracht. Hierdoor kan met recht worden gesproken over een genocide.
______________________
ICM 11/3/16
Opmerkingen
152