Nederland en Indonesië proberen te verbroederen, alleen komt er steeds iets tussen
Eeuwenlange band, moeizame relatie…
AMSTERDAM, woensdag
De wil om te verbroederen is er wel, maar echt goed is het nooit geweest. Als het om staats- of werkbezoeken tussen Nederland en Indonesië gaat, zijn de verwachtingen altijd hooggespannen. Maar de relatie tussen de twee landen blijft complex en schommelt tussen haat en liefde.
Dat komt door oud schuldgevoel, door een groot aantal familiebanden en door historische, culturele en sociale kruispunten, die in 350 jaar kolonisatie werden aangelegd.
Een pion die wordt rondgespeeld in oude wonden is bijv. het steeds wisselende visumbeleid. „Jullie laten onze onderdanen niet zomaar binnen, dan werpen wij ook papieren obstakels op”, zo klinkt het bij de immigratiediensten.
En dan eindelijk, na onrustige politieke jaren waarin de ene na de andere Indonesische president het politieke veld moest ruimen en staatsbezoeken aan ons land uitbleven, zou het staatsbezoek van de populaire en gematigde Susilo Bambang Yudhoyono plaatsvinden. Eindelijk, en pas in zijn tweede ambtstermijn. Eerder kwam het er niet van. Daar zat toen geen juridisch en politiek steekspel van de in ballingschap verkerende Republiek der Zuid-Molukken (RMS) achter, noch roerde zich de minderheidsgroep van Papoea’s, die eveneens vechten voor een autonome staat.
Garuda
De reden was de afgelopen jaren iets trivialer. De Indonesische vliegmaatschappij Garuda had in 2004 door mismanagement en vele ongevallen een Europese ban over zich afgeroepen. De president wilde uiteraard alleen met de nationale maatschappij vliegen.
Want om het Indonesische staatshoofd te vervoeren met de KLM, daar waren de geleerden het over eens: dat doe je niet. Nu die ban dit jaar is opgeheven, ook door inspanningen van Nederland, leek niets meer in de weg te liggen. Ook de laatdunkende opmerking van ambassadeur Yunus Effendi Habibie, die Geert Wilders betichtte van ’haatzaaierij’, leidde niet tot ernstige problemen. De ambassadeur trok zijn woorden in. Dat Indonesië het grootste moslimland ter wereld is, vormt ook geen struikelblok, omdat het geloof immers in een milde vorm wordt beleden. Zo hangt Yudhoyono het basisbegrip Pancasila aan, waarin alle godsdiensten worden gerespecteerd.
De politieke deur stond wijd open. Er zou een allesomvattend partnerschap worden ondertekend, dat nieuwe verhoudingen een gezicht geeft.
Hulpgeld
Het is alweer veertig jaar geleden dat een Indonesisch staatshoofd ons land vereerde met een officieel staatsbezoek. In 1970 gaf dictator Soeharto met zijn komst aan dat het hoog tijd werd de relatie tussen zijn gordel van smaragd en de oude kolonisator Nederland te normaliseren.
Het bezoek verliep opvallend rustig, ook al werd de leider in kogelvrije auto’s rondgereden en de RMS op afstand gehouden.
Het enige ’incident’ dat het protocol doorbrak, was de poging van het kleine prinsje Constantijn om de bril van Soeharto af te pakken. De relatie bleef lange tijd goed.
Een hevige rel ontstond in 1992. Omdat Nederland al jarenlang grote bedragen aan ontwikkelingshulp schonk, vond minister Jan Pronk dat hij best wat mocht aanmerken op de mensenrechtensituatie. Indonesië reageerde als door een wesp gestoken, zei ’hou je geld maar’ en beëindigde de ontwikkelingsrelatie voor jaren.
Er waren ook kleinere erupties. Zo werd in 1999 gemopperd over Indonesische bedrijven die gecontroleerd werden door kinderen van oud-president Soeharto en met Nederlandse financieringsmaatschappijen honderden miljoenen guldens leenden op de internationale kapitaalmarkt. Indonesië-deskundigen meenden dat Nederland met dit fiscale regime de familie Soeharto een handje hielp.
Rampjaar
Een rampjaar in de recente relaties was 1995. De republiek zou zijn 50-jarige bestaan op 17 augustus vieren. Het bezoek van Beatrix als eerste en enige staatshoofd uit het buitenland, direct na de herdenking, was van grote waarde voor het land.
Den Haag wilde echter rekening houden met de gevoelens van de deelnemers aan de politionele acties, die immers door Nederland kort na de Tweede Wereldoorlog tégen de Indonesische vrijheidsstrijders waren ingezet om het oude gezag te herstellen.
Er werd voor 21 augustus gekozen als moment van aankomst (over het ontstaan van de Republik Indonesia lopen sowieso de meningen uiteen. Ziet het land 1945 als ijkpunt, in de Nederlandse geschiedenisboekjes werd altijd over 1949 gesproken, red.).
De verlate komst van de Koningin werd keihard afgestraft. Ze kreeg een kille ontvangst en kon rekenen op kleine en grote pesterijen. Zo lieten gastheren oneigenlijk lang op zich wachten. Bij een andere gelegenheid bezocht de Koningin met Nederlandse veteranen een Indonesisch ereveld. De veteranen zouden hun tegenstanders van destijds ontmoeten. Die kwamen echter niet opdagen, een ongekende schoffering.
Ondanks een gezamenlijke geschiedenis van eeuwen waaide er weer een oude koude wind tussen de twee landen. Langzaam kwam men in de volgende jaren weer tot elkaar. Het staatsbezoek in 2010 zou een nieuwe start betekenen. Daarop moet iedereen nu nog even wachten.
Antwoorden
Op de foto wordt bedoeld president Soekarno;
redactie ICM