De kast van Vergroesen Door: Bert Immerzeel
Mijn eerste kennismaking met Indië dateert van zo’n dertig jaar geleden. Na een tijdje voor de klas te hebben gestaan, kreeg ik een baan als onderzoeker bij het Bureau Buitengewoon Pensioen Indisch Verzet in Diemen. Na heel lang soebatten hadden de vertegenwoordigers uit het Indisch Verzet het eindelijk voor elkaar gekregen dat er ook voor hen een buitengewone pensioenwet kwam. Toen de eerste aanvragen werden ingediend, bleek echter dat er geen enkele ambtenaar te vinden was, die de aanvragen op hun merites konden beoordelen. Eenvoudigweg omdat men te weinig wist van het Indisch verzet. De enkele hiervoor aangewezen ABP-ambtenaren werden toen aangevuld met een tiental jonge academici, vooral historici, die de opdracht kregen om zo snel mogelijk de beperkte kennis aan te vullen. Het was een merkwaardige betrekking. Terwijl de rest van Nederland bezig was met actuele zaken als een beurskrach en de val van de Berlijnse Muur, liepen wij in gedachten, achtervolgd door Japanners, door de jungle van Borneo of Nieuw-Guinea. In de praktijk kwam het er op neer dat we vooral veel verschillende archieven afliepen en daar zo ongeveer alles kopieerden wat los en vast zat. Op ieder bureau grote stapels papier en wij maar lezen en proberen onze weg te vinden in deze materie. Gelukkig kregen we er betrekkelijk snel enige grip op.
Vertrouwensman
Natuurlijk waren we – zeker in het begin – erg afhankelijk van enkele externe tipgevers. Zo hadden we bij het Ministerie van Defensie een “vertrouwensman”, de heer A.J. Vergroesen, een oud-marinier die door zijn toegang tot het archief belangrijke informatie kon verstrekken. Bij iedere aanvraag werd hem een verzoek gestuurd of hij bij Defensie wilde kijken of daar iets te vinden was over de achtergronden van de indiener. Vergroesen stuurde ons nooit kopieën, daarvoor was de informatie te vertrouwelijk. Hij schreef ons – in nooit meer dan honderd woorden – wat hij was tegengekomen. Zoiets als: “De aanvrager wordt genoemd als verzetsdeelnemer in het rapport van Luitenant-kolonel X”, enz. De kortheid van de berichten gaf kracht aan zijn autoriteit.
Een enkele keer bezocht hij ons in Diemen. Hij vertelde dan over zijn werk bij de toekenning van het Verzetsherdenkingskruis en wat er allemaal op de planken lag bij Defensie. En dat laatste was nogal wat. Natuurlijk droegen zijn verhalen ook bij aan de belangrijkheid van zijn eigen bijdrage. Er was maar één man die de stukken mocht inzien en dat was hij. Het spannendste bewaarde hij voor het laatst.”Wij hebben ook”, zo zei hij, “een kast die eigenlijk niemand mag openen”. Dat ‘eigenlijk’ gaf aan dat hij dat dus wél mocht, maar dan alleen met de uitdrukkelijke toestemming van zijn superieuren. Hij moest dan wel eerst een speciale sleutel vragen. Natuurlijk vroegen we hem wat er in die kast lag dat zo belangrijk was. Maar daarover wilde hij nooit meer kwijt dan dat het stukken waren die te maken hadden met de na-oorlogse jaren, de periode van de Politionele Acties. Die zouden pas veel en veel later mogen worden geopenbaard.
Anno nu
We leven nu veel en veel later en die kast is nog steeds potdicht. Toegegeven, heel af en toe staat die deur op een kier en wordt er langzamerhand steeds meer bekend over deze periode. Maar toch, het is wel erg laat; té laat denk ik dan. De Archiefwet werkt met termijnen van 20, 50 en 75 jaar. Dus pas over een jaar of tien, als niemand van de betrokkenen meer in leven is, mogen u en ik ook een kijkje nemen in de ‘Kast van Vergroesen’.
Waar niemand bij heeft stilgestaan, is het feit dat uniforme termijnen fataal kunnen zijn voor onze kennis van het verleden. We hebben altijd gedacht: “Laten we eerst maar onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog en pas daarna de periode van de Politionele Acties”. We hebben ons echter niet gerealiseerd dat de getuigen van de Japanse tijd jonger kunnen zijn dan de getuigen van de Vrijheids-strijd van Indonesië. Mijn laatste familielid, dat betrokken was bij die strijd, overleed iets meer dan vier maanden geleden, net geen 85 geworden.
Een jaar geleden verzochten enkele onderzoeksinstituten om nog één keer een grote bijdrage te mogen leveren aan het onderzoek. Het werd hen geweigerd. De ‘Kast van Vergroesen’ ging weer stijf op slot. En het ergste van alles: we hebben nu zelfs geen vertrouwensman meer die af en toe door een kier mag kijken en ons mag informeren. Ook al is het in slechts honderd woorden.
Java Post
Opmerkingen