Carolien Brugsman -Naar het “Land van Verlangen”
In 1958 komen vanuit Indonesië vele tientallen verstekelingen op het passagiersschip de “Johan van Oldenbarnevelt” naar Nederland. Ze hebben Nederlandse voorouders en willen weg uit het land van Soekarno. Maar hier zijn ze niet welkom. Na aankomst in Amsterdam worden alle verstekelingen gedetineerd. Ze zijn woedend, want ze zijn en voelen zich Nederlanders. Uiteindelijk worden 37 jongens teruggestuurd, maar dan barst in Nederland een ongekend protest los.
De Johan van Oldenbarnevelt
Na de Indonesische onafhankelijkheid in 1949 begint een massale uittocht van Nederlanders. Meer dan 300.000 Nederlandse staatsburgers zullen uiteindelijk de reis naar Nederland aanvangen en vormen daarmee de grootste volksverhuizing sinds de4e eeuw. Zeker als in 1957 de anti-Nederlandse stemming een hoogtepunt bereikt door Indonesische uitspraken, gedaan op Nieuw Guinea, toen nog in Nederlandse handen. Nederlandse bedrijven worden genationaliseerd en Nederlanders tot ongewenste vreemdelingen verklaard.
De Nederlandse regering besluit tot een grote evacuatie en tienduizenden worden naar Nederland gehaald. Vele duizenden echter, Indische Nederlanders en pro-Nederlandse Molukkers, die geen Nederlands paspoort (meer) hebben of niet kunnen aantonen dat ze Nederlands staatsburger zijn, willen ook weg. Ze zijn naar Nederlandse scholen geweest, hun ouders werkten voor het Nederlands bestuur, bedrijfsleven of het KNIL. Ook zij voelen zich bedreigd en zien geen toekomst meer in Indonesië.
Nederland zit echter niet te wachten op nog eens grote aantallen Indische Nederlanders en verstrekt slechts mondjesmaat een visum. Historicus Tonny van der Mee: “Nederland zat nog met de wederopbouw; de woningnood was groot en men vreesde voor al het geld en alle tijd die gestoken moest worden in de opvang”. Sommigen vetrekken dan illegaal, als verstekeling, op één van de migrantenschepen. “Op weg naar het land van Verlangen”, schrijft Thijs Warella, destijds in zijn dagboek. In eerste instantie ging het om een handjevol verstekelingen, die in Nederland een vrij soepele behandeling kregen.
Enkele verstekelingen na aankomst in de haven van Amsterdam
In mei 1958 bereikte Den Haag het bericht, dat de “Johan van Oldenbarnevelt” op weg naar Amsterdam maar liefst 69 verstekelingen aan boord had, waaronder Warella. Toen zat het Kabinet met die verstekelingen in zijn maag en verklaarde dat Nederland VOL was en dat het niet rechtvaardig zou zijn om deze mensen toe te laten tegenover hen die in Indonesië wel via legale visumaanvraag naar Nederland pogen te komen.
De regering kiest voor een hardere aanpak. Als blijkt dat men de hele groep niet meteen naar Indonesië kan
terugsturen, worden ze bij aankomst op 11 juni bij aankomst in de haven van Amsterdam, door de politie gearresteerd en afgevoerd naar Kruisberg, een voormalig Rijks-opvoedingsgesticht in Doetinchem. Hier worden ze gevangengezet en aan een streng individueel onderzoek onderworpen om avonturiers en delinquenten te ontmaskeren, zoals het Ministerie van Justitie het noemde. Onderzocht wordt onder andere reden van vertrek, opleiding, familiebanden in Nederland, en algemene instelling.
De 37, gefotografeerd aan boord van de Johan van Oldenbarnevelt
Het onderzoek wijst uit dat van de groet verstekelingen er 37 (waaronder 30 Molukkers) terug moeten naar Indonesië. Het zou hier gaan om “jeugdige avonturiers” zonder bewijsbare binding met Nederland.
Onduidelijk blijft, waarop die beslissing precies gebaseerd is, want een aantal heeft wel degelijk familie in Nederland. In de nacht van 29 september worden de 37 jonge mannen onder politiebegeleiding afgevoerd naar Amsterdam, waar de Johan van Oldenbarnevelt klaar ligt voor vertrek. Ze zullen de reis doorbrengen in een tot detentiegebied omgebouwd deel van het achterdek, bewaakt door politie. “Een aantal jongens huilde, uit angst voor wat hen te wachten zou staan in Indonesië. Daar immers zouden ze worden behandeld als landverraders, gevlucht en naar de vijand overgelopen en dan in detentie teruggestuurd”, vertelde Warella.
Storm van protest
Een dag later krijgt de pers er lucht van en er barst een storm van protest los, zowel in de Molukse als in de Nederlandse gemeenschap. Overal in Nederland worden felle acties gevoerd voor de 37 jongens. In de Tweede Kamer ligt Samkalden, minister van Justitie onder zwaar vuur van de oppositie, die van menig is dat de 37 ernstig gevaar lopen bij terugkomst in Indonesië. Opvallend pleitbezorger is VVD Kamerlid Mej. Ten Broecke-Hoekstra, die de terugzending keihard onmenselijk, onverantwoord en onaanvaardbaar noemt. De tijd begint te dringen en uiteindelijk nadert he4t schip met de 37 zijn eindbestemming. De kwestie is voorpaginanieuws en haalt zelfs de internationale media. Zweden biedt zelfs aan om de 37 op te nemen. Dit is uiterst pijnlijk voor Nederland, te meer omdat Indonesië aankondigt, de 37 niet te willen terugnemen. Ir. Manusama spant namens de Molukse gemeenschap in Nederland begin november een kort geding aan tegen de Staat.
De 37 bij aankomst in Nieuw Guinea.
Hij eist dat de 37 naar Nederland worden teruggehaald, maar Nederland blijft halsstarrig weigeren. De rechter doorbreekt de impasse en gelast de verstekelingen door te sturen naar
Nieuw Guinea. Dit goede nieuws bereikt de 37 bijna onmiddellijk via de scheepstelex. Het was direct een groot feest aan boord. In Nieuw Guinea was het leven goed voor de 37. Omdat ze een goede opleiding hebben en Nederlands spreken, vinden ze al gauw werk bij het Nederlands Bestuur of het bedrijfsleven. Maar in 1962 komt ook daar een eind aan als Nederland Nieuw Guinea overdraagt aan de Verenigde Naties en alle Indische Nederlanders geëvacueerd moeten worden in verband met de daarop volgende overdracht aan Indonesië. Dan komen de 37 alsnog naar Nederland. Dit keer legaal.
Een item hierover werd op Televisie uitgezonden in het programma “Andere Tijden” op 8 en 9 oktober 2011.
Opmerkingen